U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

menejeri 
(I/O 
manager): 
kiritish/chiqarish qurilmalarini dasturga kirish imkoniga ega bo‘lishini 
ta’minlaydi va keyingi qayta ishlash qurilmasi uchun mos keladigan 
drayverlarni yuborish uchun javobgardir. 
 Kesh menejeri (cache manager): fayllarga asoslangan 
kiritish/chiqarish operatsiyalarini samaradorligini oshiradi. 
 Obyekt menejeri (object manager): jarayonlar, oqimlar va 
sinxronizatsiya 
obyektlari 
kabi 
resurslarni 
ifodalash 
uchun 
foydalaniladigan 
Windows 
bajaruvchi 
obyektlarini 
yaratadi, 
boshqaradi va yo‘q qiladi. Obyektlarni saqlash, nomlash va 
xavfsizlikni ta’minlash uchun yagona qoidalarni qo‘llaydi. Obyekt 
menejeri shuningdek har bir jarayonni tavsiflovchi jadvalida 
yozuvlarni yaratadi, bular kirishni boshqarish ma’lumotlari va obyekt 
ko‘rsatgichlaridan iborat. 
 Plug and Play drayveri (Plug and Play driver): ma’lum bir 
qurilmani qo‘llab-quvvatlash uchun qaysi drayverlar talab qilinishini 
aniqlaydi va ushbu drayverlarni yuklaydi.
 Quvvat menejeri (power manager): turli xil qurilmalar 
o‘rtasida quvvatni boshqarishni muvofiqlashtiradi va ishlamayotgan 
qurilmalarni o‘chirish, protsessorni uyqu rejimiga o‘tkazish va hatto 
butun xotirani diskka yozish va butun tizimni o‘chirish orqali quvvat 
sarfini kamaytirish uchun sozlanishi mumkin.
 Xavfsizlik ma’lumotnoma monitori (security reference 
monitor): kirishni boshqarish qoidalarini va auditni shakllantirishni 
ta’minlaydi. Windows barcha himoyalangan obyektlar fayllar, 
jarayonlar, xotira maydonlari, kiritish/chiqarish qurilmalari uchun 
kirishni boshqarish va tekshirish uchun bir xil usullardan foydalanadi.
 Virtual xotirani boshqarish (virtual memory management): 
virtual manzil, fizik xotira va diskdagi fayl sahifalarini boshqaradi. 
Jarayonning virtual manzillarini kompyuter xotirasidagi fizik 

---

370 
sahifalarga joylashtiradigan qurilmalar va xotirani boshqarish 
tuzilmalarini boshqaradi. 
 Jarayon/oqim menejeri (process/thread manager): jarayon 
va oqim obyektlarini yaratadi, boshqaradi va o‘chiradi. 
 Konfiguratsiya menejeri (configuration manager): u tizim 
ro‘yhatga olishini joriy qilish va boshqarish uchun javobgardir, bu 
tizim parametrlari va har xil parametrlarning individual sozlamalari 
saqlanadigan ombor hisoblanadi.
 Kengaytirilgan mahalliy protsedura chaqirig‘i vositasi 
(Advanced local procedure call (ALPC) facility): u xizmatlarni va 
quyi tizimlarni amalga oshiradigan mahalliy jarayonlar o‘rtasidagi 
aloqa uchun samarali jarayonlar protsedurasini chaqirish mexanizmini 
joriy etadi. 
 Foydalanuvchi rejimidagi jarayonlar (user mode 
processes). Windows foydalanuvchi rejimining to‘rtta asosiy turini 
qo‘llab-quvvatlaydi: 
 Tizimning maxsus jarayonlari (special system processes): 
seans menejeri, autentifikatsiya quyi tizimi, servis menejeri va tizimga 
kirish kabi tizimni boshqarish uchun zarur bo‘lgan foydalanuvchi 
rejimlari xizmatlari. 
 Xizmat ko‘rsatish jarayonlari (service processes): chop 
etish menejeri, hodisalarni ro‘yxatga olish, qurilma drayverlari bilan 
o‘zaro aloqada bo‘lgan foydalanuvchi rejimlari, turli xil tarmoq 
xizmatlari va boshqalar. Xizmatlar Microsoft va boshqa dasturiy 
ta’minot ishlab chiquvchilari tomonidan tizimning funktsional 
imkoniyatlarini kengaytirish uchun ishlatiladi, chunki ular Windows 
tizimida fondagi foydalanuvchi rejimini boshqarishning yagona usuli 
hisoblanadi.
 Quyi tizimlar muhiti (Environment subsystems): turli xil 
OT muhitlarini taqdim etadi. Win32 va POSIX quyi tizimlarini 
qo‘llab-quvvatlaydi. Har bir muhit quyi tizimi o‘z ichiga quyi tizim 
jarayonida va/yoki Windows tizimidagi foydalanuvchi chaqiriqlarini 
ALPC chaqiriqlariga o‘zgartiradigan quyi tizim va dinamik bog‘lanish 
kutubxonalaridan (DLL) foydalanadigan barcha dasturlar tomonidan 
almashinadigan quyi tizim jarayonlarini oladi.
 Foydalanuvchi ilovalari (user applications): bajariladigan 
fayllar (exe) va DLL kutubxonalar, ya’ni foydalanuvchilar tizimni 
yaratishda ishlatadigan funksional imkoniyatlarni ta’minlaydi. Exe va 

---

371 
DLL odatda muhitning ma’lum bir quyi tizimiga qaratilgan, lekin OT 
tarkibiga kiruvchi ba’zi dasturlar o‘zlarining tizim interfeyslaridan 
(NT API) foydalanadilar. Shuningdek, 64 razryadli tizimlarda 32 
razryadli dasturlarni ishga tushirishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Boshqa 
versiyalarda 
interfeysni 
o‘zgarishi, muhandislik 
yaxshilanishi, ishlash unumdorligini yaxshilanishi, ishonchlilik, 
xavfsizlik, oqimlarni qo‘llashni yaxshilanishi, energiya samaradorligi 
yaxshilanishlarini keltirib o‘tish mumkin.