U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

1.3. Operatsion tizimlarning tuzilishi va asosiy komponentlari 
Operatsion tizim dasturlar bajariladigan muhitni ta’minlaydi. 
Ichki tomondan, operatsion tizimlar turli xil yo‘nalishlarda tashkil 
etilganligi sababli, ularning tuzilishida juda katta farq bor. Yangi 
operatsion tizimning dizaynini yaratish katta vazifadir. Dizaynni 
boshlashdan oldin tizimning maqsadlari aniq belgilanishi juda 
muhimdir. Ushbu maqsadlar turli xil algoritmlar va strategiyalar 
orasida tanlov uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. U dasturlarga va 
dasturlardan foydalanuvchilarga ma’lum xizmatlarni taqdim etadi. 
Taqdim etilayotgan o‘ziga xos xizmatlar, albatta, bitta operatsion 
tizimda boshqa operasion tizimlarga qaraganda farq qiladi, ammo biz 
umumiy sinflarni aniqlashimiz mumkin. Ushbu operatsion tizim 
xizmatlari dasturchiga qulaylik yaratish, dasturlash vazifasini 
osonlashtirish uchun taqdim etiladi. 
1.1- rasmda turli xil operatsion tizimlar xizmatlarining ko‘rinishi 
va ularning o‘zaro bog‘liqligi ko‘rsatilgan.
Operatsion tizim xizmatlarining to‘plami foydalanuvchi uchun 
foydali bo‘lgan xususiyatlarni taqdim etadi.
Foydalanuvchi interfeysi (user interface). Deyarli barcha 
operatsion tizimlarda foydalanuvchi interfeysi mavjud. Ushbu 
interfeys bir nechta shakllarni olishi mumkin. Ulardan biri bu 
buyruqlar qatori interfeysi (Command Line Interface - CLI) bo‘lib, 
unda matnli buyruqlar va ularni kiritish usuli qo‘llaniladi (aytaylik, 
ma’lum parametrlarga ega buyruqlarni ma’lum formatda terish uchun 

---

16 
klaviatura). Ikkinchisi - paketli interfeys bo‘lib, unda buyruqlar va 
ko‘rsatmalar fayllarga kiritiladi va ushbu fayllar bajariladi. Ko‘pincha 
foydalanuvchi grafik interfeysi (Graphic User Interface - GUI) 
ishlatiladi. Bu yerda interfeys kiritish/chiqarishni yo‘naltirish, 
menyudan tanlash, klaviaturadan matnni kiritish va klaviaturani 
yo‘naltirish moslamasi bo‘lgan oyna tizimi.
1.1- rasm. Operatsion tizim xizmatlarining ko‘rinishi