U rganch davlat universiteti

1.2.4- rasm. Triganametrik nivelirlashning ko`rinishi.

J
1.3.1-rasm

oydagi A va B nuq­ta­lar orasidagi nis­biy ba­land­­lik h ni o’lchash uchun (1.2.4-rasm)¹ nuqtalarning bi­­­riga (ma­sa­lan, A da) teo­do­­lit-ta­xeometr, B nuq­ta­ga esa reyka o’rna­ti­ladi va ko’­rish tru­basini reyka uchi­­­ga qaratib og'ish bur­cha­gi n o’lchanadi. Agar AB chizig’ining go­ri­zon­tal qo’yilishi d bo’lsa, asbob ba­land­ligi i va reyka ba­landligi l ni tash­kil qilsa, kel­ti­rilgan shakldan quyidagini yozish mum­kin:
h+ l=h'+ i
yoki h = h'+ i – l . (1.2.4)
Xuddi o’sha shakldan


h' = dtgv (1.2.5)
bo’lgani uchun nisbiy balandlik qiymati quyidagiga teng:


h = dtgv+ i – l. (1.2.6)
Bu formula yer egriligi va refrakstiya ta’sirini hisobga ol­mas­dan chiqarildi.Yer egriligi va refrakstiya ta’siri uchun ki­ri­ti­la­digan tuzatma f bilan ifodalansa (1.3.3), formula quyidagicha bo’­ladi:


h = dtgv+ i – l + f . (1.2.7)
Bu formulaga trigonometrik nivelirlashning asosiy formulasi deyiladi.
Nivelirlanadigan nuqtalar orasidagi masofa d = 300 m bo’l­gan­da, formuladan f = 0,01 m bo’lishini aniqlaymiz. Tri­go­no­metrik nivelirlashda, ko’pincha, nisbiy balandlik qiymati 0,01 m ga­cha yaxlitlab olinadi va shunga ko’ra d = 300 m gacha bo’lganda f tu­zatma hisobga olinmasligi mumkin.
Geometrik nivelirlashning ikki usuli mavjud:
1. O’rtadan nivelirlash.
2. Oldinga nivelirlash.
1. O’rtadan nivelirlash. Joyda olingan ikki nuqta orasidagi nis­biy balandlik h ni o’lchash uchun nivelir asbobi A va B nuqtalar ora­sida, ulardan bir xil masofada, ishchi holatga keltirib o’r­na­ti­ladi.
Nivelirni o’rnatish. 1.Shtativni shunday o’rnatish kerakki, unda oyoqchalari orasidagi masofa oyoqcha uzunligining yarmidan kam bo’lmasligi kerak va uchini gruntga kiritiladi. (1.2.5-rasm (a) ko’targich vintlarini bo’shatib oyoqchalari surilib vintlar mahkamlanadi; (b) shtativ oyoqchalari kiritiladi).
a)
b)