U rganch davlat universiteti

1.2. Nivelirlarni tuzatish va tekshirish

1. 
   Doiraviy adilak o’qi nivelirning aylanish o’qiga paralleligi
   
2. 
   Gorizantal ipi nivelirning aylanish o’qiga perpendikulyarligi
   
3. 
   Turbaning ko’rish o’qi slindr adilak o’qiga paralleligi
   

Doiraviy adilak o’qi nivelirning aylanish o’qiga paralleligini tekshirish uchun biz nivelirni doiraviy adelakini pufakchasini markazlashtiramiz

1.2.1-rasm Nivelir tuzilishi.

Markazlashtirgandan so’ng nivelirning aylanish o’qi atrofida 180ᵒ ga buriladi, agar pufakcha markazda qolsa, shart bajarilgan bo’ladi. Agar uning teskarisi bo’lsa ya’ni markazdan qochsa unda pufakcha og’ish yoyining yarimiga adilakning tuzatish vintlari;qolgan yarimiga esa ko’targich vintlari vintlari yordamida markazlashtiriladi

Iplar to’rining gorizantal ipi nivelirning aylanish o’qiga perpendikulyarligini tekshirish. Bu shartni tekshirish uchun nivelirdan 5-8 m masofada reka o’rnatiladi va unga ko’rish turbasi qaratiladi. Qaratish vinti yordamida ko’rish maydonidagi reyka tasviri gorizantal ipning o’ng va chap uchlariga keltirilib sanoqlar olinadi

1.2.2-rasm nivelir ko`rish trubasidan ko`rilayotgan sanoq.
Agar sanoqlar bir xil chiqsa shart bajarilgan bo’ladi. Aks xolda, ya’ni sanoqlar farqi 1mm dan oshsa iplar to’ri tuzatilishi kerak buning uchun sanoqlar o’rtacha qiymati hisoblanadi. Keyin tuzatgich vintlari bo’shatilib, iplar to’rini gorizantal ipning uchidan o’rtacha sanoq hosil bo’lguncha buraladi. Shundan keyin tuzatish vintlari qotiriladi va tekshirish takroran bajariladi
Turbaning ko’rish o’qi slindr adilak o’qiga paralleligini tekshirish . Bu nivelirning asosiy geometrik sharti deyiladi.

1.2.3-rasm. Sanoq olish.

Bu shartni tekshirish uchun bir biridan 50-70m A va B nuqtalarga qoziq qoqiladi. A va B nuqtalar orasida oldinga nivelirlash bajariladi. Biz yuqoridagi chizmada ko’rsatilgandek nivelir orqali sanoqni olamiz va shu sanoqlarni quydagi formuladan foydalanib tekshirib ko’ramiz.

(1.2.1)
Tekshirgan paytimizda x ≤4mm bo’lsa biz ishni boshlashimiz mumkin,aks holda x≥4mm bo’lsa uni tuzatish lozim.
Agar nivelir silindrik adilakli bo’lsa, uni silindirik adilak o’qini xolati tuzatiladi. Agar nivelir kompensatorli bolsa, ko’rish o’qining xolati tuzatiladi. Biz nivelirni tuzatish uchun ikkinchi olingan sanoq ya’ni b₂ sanog’idan foydalanib tuzatilgan qiymatni quyidagi topib olamiz.

b₂™= b₂- x (1.2.2)

Keyin silindirik adilakli nivelirda elivatsion vint yordamida iplar to’rini gorizantal ipi tuzatilgan b₂™ sanog’iga to’g’irlanadi. Shunda slindrik adilak pufagi markazdan qochadi. Slidrik adilakni yuqori va pastdagi tuzatish vintlari yordamida pufakcha markazga olib kelinadi. Kampensatorli nivelirlarda esa doiraviy adilak pufakchasini nol punktga keltirib, iplar to’rini yuqorida va pastda joylashgan tuzatish vintlari yordamida gorizantal ip tuzatilgan b₂™ sanog’iga to’g’irlanadi.

Trigonometrik nivelirlashda nivelirlanadigan nuqtalar ora­si­dagi chiziq uzunligi va uning og’ish burchagi o’lchanadi. Bu ni­ve­lir­lash yordamida balandlik uzoq masofaga tez va oson uzatiladi.