U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

2-chizma. Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashning yalpi sarflar va ishlab 
chiqarish hajmini taqqoslash usuli. 
Chizmada iqtisodiy muvozanatga E nuqtada erishiladi, ya’ni aynan shu 
nuqtada ishlab chiqarilgan sof milliy mahsulot hajmi (SMM
E
) iste’mol qilingan 
mahsulot hajmiga (C+I
n
)
E
teng keladi.
To‘la bandlik sharoitida yalpi sarflar SMM hajmi bilan mos kelmasligi 
mumkin. Bu mos kelmaslik chizmada retsession yoki inflyasion farq ko‘rinishida 
ifodalangan. Yalpi sarflarning SMM hajmidan kam bo‘lgan miqdori retsession 
farq, yalpi sarflarning SMM hajmidan ortiqcha bo‘lgan miqdori inflyasion 
farq deyiladi. 
Jamg‘arma va investitsiyalarni taqqoslash usulining mohiyati shundaki, 
ishlab chiqarilgan mahsulotning har qanday hajmi shunga mos daromad hajmini 
beradi. Biroq aholi bu daromadning bir qismini iste’mol qilmasdan jamg‘armaga 
qo‘yishi mumkin. Jamg‘arma “sarflar — daromadlar” oqimidan potensial sarflarni 
olib qo‘yish hisoblanadi. Bunda jamg‘armaga qo‘yilgan mablag‘ investitsiyalar 
bilan to‘liq qoplansa, yalpi sarflar ishlab chiqarish hajmiga teng bo‘ladi (3-
chizma). 

---

193 
Investitsion sarflarning ko‘payishi ishlab chiqarish hajmi va daromad 
darajasining o‘sishiga olib keladi. Bu o‘zaro natija multiplikator samarasi bilan 
izohlanadi. Multiplikator tushunchasi «ko‘paytiruvchi» degan ma’noni anglatadi. 
Multiplikator samarasining mohiyati investitsiya hajmining o‘sishi jamiyat milliy 
daromadining unga nisbatan ko‘proq o‘sishiga olib kelishi orqali ifodalanadi.
Jamg‘arma (S) va
investitsiya (I
n
) 
S 
I
n 
O SMM
E
Real ishlab chiqarish hajmi, 
SMM