U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Eksport multiplikatori ham investitsiyalar multiplikatori singari iste’mol 
sohasidagi ichki jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lib, iste’mol yoki jamg‘armaga so‘nggi 
qo‘shilgan moyillik ko‘rsatkichlari orqali aniqlanadi: 
MPC
MPS
M
x



1
1
1
, 
bu yerda: 
M
x
– eksport multiplikatori koeffitsienti; 
MPS – jamg‘armaga so‘nggi qo‘shilgan moyillik; 
MPC – iste’molga so‘nggi qo‘shilgan moyillik. 
Eksport hajmining oshishini yalpi milliy ishlab chiqarish hajmiga 
ta’sirini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: 
Х
М
YaIM
r


, 
bu yerda: 
M
r
 – multiplikator; 
∆X – eksport hajmining o‘sishi. 
Biroq, xalqaro savdo faqat eksportdan iborat bo‘lmay, balki o‘z ichiga 
importni ham oladi. Agar eksportdan olingan daromadning bir qismi importga 
sarflansa, u holda mamlakatning ichki xarid qobiliyati pasayadi. Import jamg‘arma 
singari boy berilgan imkoniyat sifatida amal qiladi, shuning uchun u matematik 
ifodalarda manfiy ishora bilan qo‘llaniladi. Importni jamg‘arish funksiyasiga 
o‘xshagan holda tahlil qilish mumkin. Buning uchun importga so‘nggi qo‘shilgan 
25
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq so‘zi 
gazetasi, 2018 yil 23 dekabr 

---

292 
moyillik tushunchasini kiritib olamiz. Bu moyillik import hajmi o‘zgarishining 
daromad o‘zgarishiga nisbati orqali ifodalanishi mumkin. Natijada import 
multiplikatori formulasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
X
MPM
MPS
M
p



)
(
1