U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Uchinchidan, muvozanatli ishlab chiqarishning umumiy tarkibiy tuzilishi 
iste’molning tarkibiy tuzilishiga mos kelishi lozimligini bildiradi.
To‘rtinchidan, iqtisodiyotda muvozanatning umumiy shart-sharoitlari bo‘lib 
bozor muvozanati, ya’ni barcha asosiy bozorlar (tovarlar, resurslar, ishchi kuchi va 
hokazolar)da talab va taklif muvozanatga erishishi xizmat qiladi. 
Makrodarajada umumiy iqtisodiy muvozanat – bu mamlakat butun 
iqtisodiyotning mutanosibligidir. Bu barcha sohalar, tarmoqlar, xo‘jaliklarning 
Iqtisodiy muvozanatning mazmuni va tarkibiy
tuzilishi 
Ko’rinishi bo’yicha 
Makroiqtisodiy 
Mikroiqtisodiy 
Xususiy 
Ta’minlanish 
muddatlari bo’yicha 
O’rta muddatli 
Qisqa muddatli 
Bir lahzalik 
Tarkibiy tuzilishi 
Iqtisodiy mutanosiblik 
Iqtisodiy nisbatlar 
Uzoq muddatli 

---

191 
me’yorida rivojlanishini ta’minlaydigan iqtisodiy faoliyatning barcha qatnashchilari 
hamda barcha bozordagi o‘zaro bog‘liq va bir-birini taqozo qiladigan muvozanatlar 
tizimini o‘z ichiga oladi. 
3. Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlash usullari 
 
Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashda asosan ikkita o‘zaro bog‘liq 
usuldan foydalaniladi: 1) yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash usuli; 
2) jamg‘arma va investitsiyalarni taqqoslash usuli. 
Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash uchun ishlab chiqarish 
umumiy hajmining miqdoriy ko‘rsatkichi sifatida sof milliy mahsulot (SMM), 
iqtisodiyotda yalpi sarflar sifatida iste’mol hajmi va sof investitsiya sarflarining 
umumiy summasi (C+I
n
) olinadi. Mazkur modelda yalpi investitsiyalar o‘rniga sof 
investitsiyalar ko‘rsatkichidan foydalanish ishlab chiqarish umumiy hajmini 
ifodalashda YAIM o‘rniga SMMning qo‘llanishi bilan izohlanadi. Iqtisodiy 
muvozanat darajasini tahlil qilish jarayonini soddalashtirish maqsadida yalpi 
sarflar tarkibidagi davlat (G) hamda chet el omili (X
n
) e’tiborga olinmaydi.
Iqtisodiyotning muvozanatli darajasi bu ishlab chiqarishning shunday hajmiki, 
u ishlab chiqarish mazkur hajmini sotib olish uchun yetarli umumiy sarflarni 
ta’minlaydi. Boshqacha aytganda, sof milliy mahsulot muvozanatli darajasida 
ishlab chiqarilgan tovarlarning umumiy miqdori (SMM) xarid qilingan tovarlar 
umumiy miqdoriga (C+I
n
) teng bo‘ladi (2-chizma). 
Chizmadan ko‘rinadiki, yalpi sarflar hamda ishlab chiqarish hajmi o‘rtasidagi 
tenglik ushbu ko‘rsatkichlar joylashgan o‘qlarning o‘rtasidan 45

burchak ostida 
o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq orqali ifodalanadi. Haqiqatan ham bu to‘g‘ri chiziqning har 
qanday nuqtasidan chiqarilgan yotiq va tik yo‘nalishdagi chiziqlar teng 
miqdorlarni ko‘rsatadi. S chizig‘i esa iste’mol sarflari miqdorini aks ettirib,
daromad (ya’ni SMM) hajmi oshib borishi bilan uning darajasi ham o‘sib boradi. 
YAlpi sarflar (C+I
n
) chizig‘ini hosil qilish uchun iste’mol sarflarining (C) turli 
hajmiga mos tushuvchi sof investitsiyalar (I
n
) miqdori qo‘shib boriladi. Bu o‘rinda 
tadbirkorlar tomonidan amalga oshirish ko‘zda tutilayotgan investitsiyalar hajmi 

---

192 
daromad darajasiga bog‘liq emas, deb qabul qilinadi. Shu sababli yalpi sarflar 
chizig‘i iste’mol sarflari chizig‘idan I
n
miqdoriga teng uzoqlikda joylashadi.
Yalpi xarajatlar,
C+I
n

(C+I
n
=SMM) 
C+I
n
C 
E Retsession 
(C+I
n
)
E
farq
Inflyasion 
farq 
I
n
45

SMM
E
Real ishlab chiqarish hajmi, SMM