Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»


Download 6.22 Mb.
Pdf ko'rish
bet150/200
Sana25.10.2023
Hajmi6.22 Mb.
#1720948
TuriУчебное пособие
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   200
Bog'liq
pdf

(umuminsoniy) suv resurslari bir­biridan farqlanadi. 
Suv qayta tiklanadigan tabiiy resurslar qatoriga kiradi. Lekin buning 
uchun, birinchidan, daryolar, muzliklar, yer osti suvlari zaxirasi asrlar 
davomida o‘zgarmas bo‘lishi va, ikkinchidan, insonning xo‘jalik faoliyati 
ta’sirida tabiiy suvlarning ifloslanishi darajasi ularning sifat jihatdan 
o‘z­o‘zini qayta tiklash imkoniyatidan katta bo‘lmasligi kerak. 
O‘lkamizdagi suv resurslarining asosiy manbalari: daryolar, soylar, 
buloqlar, suv omborlari, ko‘llardagi tabiiy toza suvlardan hamda yer ostida 
joylashgan chuchuk va o‘rtacha minerallashgan suvlardan iborat. Bularga 
qo‘shimcha ravishda muz osti va muz ko‘llari suvlarini, termal (issiq) yer 


206 
osti suvlarini, tozalangan (ikkilamchi) suvlarni, oqava suvlarining bir 
qismini, atmosfera yog‘inlari va tuproqdagi namlikni kiritish mumkin. 
Demak, joylashish o‘rniga ko‘ra yuza suv resurslari bilan yer osti 
suv resurslari bir­biridan farq qiladi. Lekin ular o‘zaro uzviy bog‘langan. 
Quyida o‘lkamizning yuza suv resurslari sifatida oqim hosil bo‘lish 
joyidan kelayotgan suv miqdori tushuniladi va ular daryolarning tog‘lardan 
chiqish joyidagi suv o‘lchash postlari ma’lumotlari asosida baholangan. 
Shu bilan birga, o‘lkamizda mavjud bo‘lgan ko‘llar va suv omborlarining 
suv resurslari, ularning tabiiy va antropogen omillar ta’sirida sarflanishi, 
suv resurslarini muhofaza qilish masalalari ham yoritiladi. 
22.2. O‘rta Osiyo suv resurslarining daryolar havzalari 
bo‘yicha taqsimlanishi 
 
O‘rta Osiyoning yuza suvlari resurslari o‘lkaning iqlim va orografik 
xususiyatlariga bog‘liq holda g‘oyat notekis taqsimlangan. Uning deyarli 
uchdan ikki qismini egallab yotgan bepoyon tekisliklarida oqar suvlar juda 
kam uchraydi. Tog‘lardan bu yerlarga oqib tushadigan ko‘pchilik 
daryolarga, to ularning quyilish joylariga qadar, bironta ham irmoq kelib 
qo‘shilmaydi. 
O‘lkamiz tog‘larida sertarmoq daryolar, katta­kichik soy va jilg‘alar 
juda ko‘p. Tog‘larni o‘rab olgan tog‘oldi tekisliklarida ancha zich bo‘lgan 
sun’iy gidrografik tarmoqlar mavjud. Ular daryolar, soylar va buloqlardan 
suv olib, tevarak­atrofdagi yerlarga tarqalib ketuvchi irrigatsiya ka-
nallaridan, ariqlardan va, shuningdek, zovur hamda kollektorlardan iborat. 
Tekisliklarda va ayniqsa, tog‘oldi tekisliklarida bug‘lanish jarayoni 
juda kuchli bo‘ladi. Chunki tog‘larda hosil bo‘lgan suvlar bu yerda 
sertarmoq irrigatsiya kanallari va ariqlari orqali keng dala maydonlariga 
yoyilib, ularning katta qismi bevosita suv yuzasidan, tuproq yuzasidan va 
o‘simliklar orqali atmosferaga bug‘lanadi. 
O‘rta Osiyo hududidan oqib o‘tuvchi daryolar suvlarining yillik 
zaxirasi 129,7 km
3
ga teng bo‘lib, ularning daryolar havzalari bo‘yicha 
taqsimlanishi 27­jadvalda keltirilgan. 
Orol havzasi va umuman, O‘rta Osiyoning eng yirik daryolari - 
Amudaryo va Sirdaryodir. Mazkur daryolar va ularning Norin, Qoradaryo, 
So‘x, Chirchiq, Zarafshon, Surxondaryo, Sheroboddaryo kabi yirik 
irmoqlari respublikamiz hududida o‘zlarining o‘rta va quyi oqimlari 
chegarasida oqadilar. Quyida o‘lkamizda mavjud bo‘lgan yuza suv resurs-
larining ana shu daryolar havzalari bo‘yicha qisqacha so‘z yuritiladi. 
O‘zbekistondagi yirik daryolarning suv zaxiralari to‘g‘risidagi ma’lumotlar 
ham 22.1-jadvalda keltirilgan. 


207 
22.1-jadval 

Download 6.22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling