Udk davronova malika davronqulovna

III bob yuzasidan xulosalar 

Ma‘lumki, quvonchning rangi bo‘lganidik g‘amning ham o‘z rang va qiyofasi 

bor.  Faqat  buni har  kim  har  xil  ko‘radi va  his qiladi. Bu  esa bevosita  ruhiy  imtiyozi 

bilan  bog‘liq.  Shoir  Erkin  Vohidov  ijodidagi  ruhiy  tahlilni  biz  mazkur  bobda  tort 

guruhga bo‘lib tahlil va o‘z fikr mulohazalarimizni bildirdik. 

Har  bir  ijodkorning  individual  psixologik  dunyosi,  tasavvuri  mavjudligi 

hammaga ayon. Ayniqsa, Erkin Vohidovning ruhiy lirik qahramonlari dunyo qarashi 

tafakkur tarzidagi o‘zgachaligi bilan boshqa shoirlardan farqlanadi. Mazkur bo‘limda, 

biz  anashu  masalaga  e‘tiborimizni  qaratdik.  Lirikada  ruhiyat  tahlili  va  ruhiy  qiyofa 

tabiati g‘oyatda murakkab va o‘ziga xosdir. Chunki ular bir-biriga juda o‘xshash va 

umumiy  jihatlarga  ega.  Ammo,  biz  Erkin  Vohidov  she‘riyatidagi  o‘ziga  xos  ruhiy 

tahlil va ruhiy qiyofalarni imkon qadar tadqiq etishga o‘rindik. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

80 

Umumiy xulosalar 

Biz yuqorida har bir bob va bo‘limlarni alohida xulosaladik. Xulosalarimizdan 

kelib chiqadigan asosiy fikr mulohazalarimiz quyidagicha: 

O‘zbek  she‘riyatida  psixologik  tasvir  nihoyatda  teranlashgan.  Bu  lirik 

qahramonning ijtimoiy adolat tasvirida juda ham yaxshi ko‘rinadi. Bundagi ijtimoiy, 

ma‘naviy-ruhiy  faollik  tarix,  zamon  va  kelajakni  vatan  hamda  millat  taqdiri  nuqtai 

nazardan uyg‘unlashtirishda namoyon bo‘ladi. 

Hayot haqiqatini badiiy haqiqatga aylantirish, she‘iyat oldiga jamiyat va shaxs 

orasidagi  ziddiyatlardan  ko‘z  yummasdan  lirik  qahramon  ruhiy  munosabatini  aks 

ettirishni  talab  qiladi.  Natijada,  lirik  qahramon  ruhiyatida  uyg‘ongan  isyonning 

ijtimoiy,  siyosiy  ildizlarini  ochishga  intilish  yaxshi  samara  berdi.  Dessirtatsiyada  bu 

masalalar  inson  ruhiy  olamining  rang-barang  qirralarini  o‘rganish  hamda  bu  sohada 

shoirlar erishgan yutuqlarini atroflicha tadqiq etish asosida ochib berildi. 

Ushbu ishda o‘zbek she‘riyatining ulkan shoirlari A.Oripov va E.Vohidovning 

lirik  qahramoni  bosib  o‘tgan  yo‘llarning  mustabid  tuzum  davrini  yaxlit  o‘rganish 

uning ruhiy olamida turlicha namoyon bo‘lgan manzaralarini tahlil qilish hamda unga 

bugungi  kun  talablari  nuqtai  nazarida  yondashish  zaminida  paydo  bo‘ldi.  Ana  shu 

jarayonda  

-  lirik  qahramonning  har  bir  davr  ijtimoiy,  siyosiy  hayoti  bilan  munosabati 

o‘rganildi; 

-  jamiyatda  kechayotgan  bo‘xtonlar  sho‘ro  mafkurasi  ta‘sirida  lirik  qahramon 

ruhiy dunyosida sodir bo‘lgan tushkun yoki isyonkor holatlar aniqlandi; 

-  she‘riyatning  o‘zligidan-  haqiqatdan  chekinish  va  ya‘na  o‘zligaga  haqiqatga 

intilish, ruhiy uyg‘onishning sabablari ko‘rsatib berildi. 

 

 

81 

A.Oripov  va  E.Vohidov  she‘riyatida    o‘zbek  nazmi  tarixida  alohida  bosqichni 

tashkil  qiladi.  Ular  she‘riyatida  ijtimoiy  kurashchanlik  ruhi,  badiiy  yuksak  va 

muhokamadorligi, inson omili, lirik harakter yaratish va boshqa ko‘gina hususiyatlari 

bilan  oldingi  davr  she‘riyatidan  tubdan  farq  qiladi.  Hususan  ular  she‘riyati  siyosiy 

buyruqbozlik sotsialistik realizmni ―temir qonunu‖ lari tamg‘asini yorib chiqayotgani 

aniq bo‘ldi. Ijtimoiy-siyosiy shaldiroq she‘rlar o‘rnini inson kamoli, ma‘naviy olami, 

botiniy  dunyosi  erkin  ovozlari  aks  etgan  sof  lirik,  falsafiy-psixologik  voqeaband 

she‘rlar oldi.  

Muhimi,  ruhiy  tasvir  va  ruhiy  tahlil  harakter  inson  ichki  dunyosini  borlig‘icha 

badiiy  tadqiq  qilish  ustivorlashdi.  Badiiy  psixologizm  unsurlari,  vositalari,  she‘r 

―organizmi‖ va ruhidan teran o‘rin oldi. Ruhiy tasvir va tahlilda davrning peshqadam 

va talantli shoirlari o‘z ovoziga ega bo‘lishi muhim omil sanaladi. E.Vohidov ruhiy 

olami  va  ―qalb  diaeliktika‖  sini  lirik  uyg‘unlik,  A.  Oripov  falsafiy-psixologik 

ohanglar bilan kutilmagan original poetik timsollar bilan murakkab ruhiy jarayonlarni 

badiiy  tadqiq  qildik.  A.Oripov  va  E.Vohidov  she‘riyatida  badiiy  psixologizm  ruhiy 

tasvir  va  tahlilga  boy.  Badiiylik  bu  mezoni  davr  she‘riyatining  bosh  alomati  estetik 

idealini tashkil etadi. Lirik asarlarda badiiy psixologizm muammosini ya‘nada chuqur 

va  teran  tadqiq  qilish  she‘rshunoslik  ilmining  yangi  iostiqbolli  ufqlarini  ochishga 

imkon berish shubhasizdir. 

 

 

82 

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 

I. Normativ-huquqiy hujjatlar: 

1.  O‘zbekiston  Respublikasining  ―Ta‘lim  to‘g‘risida‖gi  Qonuni.  (O‘zbekiston 

Respublikasi  Oliy  majlisining  Axborotnomasi,  1997-yil,  9-son,  225-modda). 

Toshkent sh., 1997-yil, 29-avgust, 464-I-son. 

2.  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  va  o‘rta  maxsus  ta‘lim  vazirligi.  Magistratura 

to‘g‘risidagi  nizomni  tasdiqlash  haqida  buyrug‘i.  O‘zbekiston  Respublikasi  Adliya 

vazirligi  Idoraviy  me‘yoriy  hujjatlarni  davlat  ro‘yxatidan  o‘tkazish  boshqarmasi. 

2012-yil, 18-dekabr. 

 

II.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning asarlari: 

1. Karimov I. Istiqlol va ma‘naviyat. T. «O‗zbekiston» 1994.  

2.Karimov I.A. Ma‘naviy yuksalish yo‘lida. – T.: «O‗zbekiston», 1998. 

3. Kаrimov I.А. O‘zbеkiston ХХI аsrgа intilmoqdа. - T.: O‘zbеkiston, 2000. – B. 14. 

4.Karimov  I.A.  Vatan  ravnaqi  uchun  har  birimiz  mas‘ulmiz.  –  Toshkent, 

―O‘zbekiston‖, 2001. 

5. Karimov I.A. Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. T., Ma‘naviyat, 2008. 

III. Darslik va o’quv qo’llanmalar: 

1.Aristotel. Poetika. Ob iskusstve poezii. – M.: GIXL, 1957. - 184 s.  

2.  Aliyev  B.  Hozirgi  zamon  o‗zbek  she‘riyatida  psixologizm  muammosi  (70-80-

yillar): Filol. fanlari nomzodi … diss. avtoref. – T., 1994. - 20 b. 

 

 

83 

3.  Adabiyotimizning  yarim  asri.  1-kitob.  Adabiy-tanqidiy  maqolalar.  –  T.:  Badiiy 

adabiyot, 1967. - 552 b.  

4.  Adabiyotimizning  yarim  asri.  2-kitob.  Adabiy-tanqidiy  maqolalar.  –  T.:  Badiiy 

adabiyot, 1975. - 552 b.  

5. Adabiyot va zamon. Maqolalar, adabiy o‗ylar, suhbatlar. – T.: Adabiyot va san‘at, 

1981. - 318 b.  

6.  Akramov  B.  She‘riyat  gavhari.  Lirikada  obraz  muammosi.  –  T.:  Adabiyot  va 

san‘at, 1979. - 168 b.  

7.  Afoqova  N.  Abdulla  Oripov  lirikasida  badiiy  san‘atlar:  Filol.  fanlari  nomzodi  … 

diss. avtoref. – T., 1997. - 20 b.  

8. Boboxo‗jayev N. Badiiy niyat va lirik ifoda. – T.: Adabiyot va san‘at, 1977. - 198 

b.  

9.  Yoqubov  H.  Saylanma.  Ikki  jildlik.  1-jild.  Adabiy  maqolalar.  –  T.:  Adabiyot  va 

san‘at, 1983. - 367 b.  

10.  Yoqubov  H.  Saylanma.  Ikki  jildlik.  2-jild.  Adabiy  maqolalar.  –  T.:  Adabiyot  va 

san‘at, 1984. - 361 b.  

11. Mirzayev S. XX asr o‗zbek adabiyoti. – T.: Yangi asr avlodi, 2005. - 420 b. 

12. Mirzayev S. Hayot va adabiyot. – T.: Sharq, 2002. - 304 b. 

13.Mirzayeva

  D.  Poetik  mantiq  va  badiiy  tafsil.–Samarqand:  nashriyotsiz,  1993.  - 

46b. 

14.  Normatov U. Yetuklik. Adabiy maqolalar. - T.: O‗zbekiston, 1982. -365 b. 

 

 

84 

15.  Rasulov  T.  Badiiy  asar  qanotlari  (obraz,  obrazlilik,  uslub).  –  T.:  Adabiyot  va 

san‘at, 1977. - 178 b. 

16. Rahimjonov N. Davr va o‗zbek lirikasi. – T.: Fan, 1979. - 190 b.  

17. Rahimjonov N. Ilmiy tafakkur jilolari. – T.: Fan, 1991. - 78 b. 

18. To‗rayev D. Davr va ijod mas‘uliyati. -T.: Yangi asr avlodi, 2004. -128 b. 

19. Sharafiddinov O. Hayot bilan hamnafas. Adabiy o‗ylar. – T.: Adabiyot va san‘at, 

1983. - 216 b. 

20. Sharafiddinov  O. Yillar  va  yo‗llar  /  Adabiyotimizning  yarim  asri.  –  T.,  1967. 1-

kitob. – B. 164-244.  

21.  Sharafiddinov  O.  Ijodning  katta  yo‗lida  /  Iste‘dod  jilolari.  –  T.,  1976.  –  B.  153-

182. 

22.  Shukurov  N.,  Hotamov  N.,  Xolmatov  Sh.,  Mahmudov  M.  Adabiyotshunoslikka 

kirish. –T.: O‗qituvchi, 1979. –B.181. 

23. Qo‗shjonov M. Onajonim she‘riyat (Abdulla Oripov ijodi haqida). – T.: Adabiyot 

va san‘at, 1975. - 42 b.  

24. Qo‗shjonov M., Meli S. Abdulla Oripov. Ijodiy portret. – T.: Ma‘naviyat, 2000. - 

136 b.  

25. G‗afurov I. She‘riyat – izlanish demak. Adabiy-tanqidiy ocherk. – T.: Adabiyot va 

san‘at, 1984. - 222 b.  

26. Hamdamov U. Yangilanish ehtiyoji. – T.: Fan, 2007.- 195 b. 

27. Haqqulov I. Taqdir va tafakkur. – Toshkent: Sharq, 2007.  

 

 

85 

28. Hotamov  N.,  Sarimsoqov B. Adabiyotshunoslik terminlarining  ruscha-o‗zbekcha 

izohli lug‗ati. – Toshkent: «O‗qituvchi», 1979. 

29.  U.  Hamdamov.  90-  va  2000-yillar  o‘zbek  she‘riyatining  asosiy  tamoyillari. 

―Mustaqillik davri adabiyoti‖ nomli to‘plam. T., 2006. 

30. E.Vohidov. Yoshlik devoni. Badiiy adabiy nashr. 1969. 

31. E.Vohidov. Lirika. Toshkent. ―Yosh gvardiyalar‖. 1965. 

32. E.Vohidov. Muhabbat. T. ―Adabiyot va san‘at‖. 1976. 

33. E.Vohidov. Nido. Dostonlar. Toshkent. 1967.  

34. E.Vohidov. Ishq savdosi. 1 jild. T. Sharq. 2000. 

35. E.Vohidov. She‘r dunyosi. Saylanma. 2 jild. ―Sharq‖ 2001. 

36. Abdulla Oripov. G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san‘at nashriyoti. T.2000. 

37.  Abdulla  Oripov.  G‘afur  G‘ulom  nomidagi  Adabiyot  va  san‘at  nashriyoti.  2  jild. 

T.2001. 

38.  Abdulla  Oripov.  G‘afur  G‘ulom  nomidagi  Adabiyot  va  san‘at  nashriyoti.  3  jild. 

T.2001. 

39.  Abdulla  Oripov.  Dostonlar,  ocherklar.  G‘afur  G‘ulom  nomidagi  Adabiyot  va 

san‘at nashriyoti. T.2001. 

Jurnal va gazetalardan maqolalar 

1. Jumaboyeva J. Ruhiy boylikning nafis torlari.  O‗zbek tili va adabiyoti. 1998.№4.-

B. 38-41 

 

 

86 

2.    Jumaboyeva  J.  Lirik  qahramon  ruhiy  dunyosining  teran  manzaralari.  O‗zbek  tili  

va adabiyoti. 1998.№6.-B. 16-20. 

3. Jumaboyeva J.  ―Sen misli kamalak – yuksak va so‗lmas...‖  Guliston. 1998. № 6. – 

B. 26. 

4. Jumaboyeva J. Lirik she‘rda ruhiyat qudrati. O‗zbek tili va adabiyoti. 1999. № 2. –

B. 41-44. 

5.  Jumaboyeva  J.    ―Kulgan  boshqalardir...‖  Til  va  adabiyot  ta‘limi.  1999.  № 2.  –B. 

42-43. 

6.    Aliyev  B.  Lirika  va  psixologik  tahlil.  Respublika  yosh  filolog  olimlarining 

an‘anaviy ilmiy konferensiyasi materiallari. Toshkent, 1989, 19-20-sahifalar. 

7.  Aliyev B. Lirikada ruhiyat tahlili. ―O‗zbek tili va adabiyoti‖ jurnali, 1992, №2, 13-

17 sahifalar. 

8.  Aliyev  B.  E.Vohidov  she‘riyatida  ―qalb  dialektikasi‖    tasviri.  Respublika  yosh 

filolog olimlarining an‘anaviy ilmiy konferensiyasi materiallari. Toshkent, 1990. 3-5 

sahifalar.