Уйғониш даври фалсафаси

Eng kadimgi grek sotsiologiya maktabi. Bu guruxga miloddan avvalgi oldingi XII asrda yashab ijod etgan Gomerdan boshlab miloddan avvalgi oldingi VI asrgacha amal kilgan Milet (kichik Osiyodagi eng yirik shaxar) maktabi vakillari (Fales_; Anaksimandr, Anaksimen) xamda Gretsiyaning turli shaxarlarida yashab faoliyat yuritgan Ksenofan Pifagorning sotsiologik karashlarini kiritish mumkin.

Eng kadimgi grek sotsiologiyasi mustakil ijtimoiy-nazariy tadkikot predmet sifatida emas, balki anik, tabiiy fanlar, ya`ni matematika va tabiatshunoslik bergan ilk tadikot natijalari bilan ijtimoiy fanlar, xususan, mifologiya va san`at borasida erishilgan dastlabki tafakkur maxsullarining uygunlashuvi okibatida yuzaga kelgan. Milet filosoflarining tungich vakili Falesning fikricha, jamiyat va tabiatning asosini dastlabki tarkibiy modda xisoblangan suv omili tashkil etadi. Uning ta`kidlashicha, tabiatdagi ja`mi uzgarishlar suv va suyukliklar tufayli ruy beradi. Suv tufayli tarkib topgan xamma narsada jon mavjuddir, tabiatdagi jamiki narsalar esa suv ishtirokida yuzaga kelganligi sababli ularning xammasida jon bor. Fales fikrining isboti uchun yantar` toshini misol kilib keltiradi. Falesning xamma narsada jon borligi goyasi tabiat va jamiyatga insoniy yondoshuvning ilk kurtaklari shakllanishiga turtki buldi.

Milet maktabining yana bir yirik namoyandasi Alaksimen olamning asosini tashkil etuvchi dastlabki modda sifatida xavoni iloxiylashtiradi, xavoning tabiatda yigilishi va sikilishi natijasyda suv, tuprok,tosh va olovdan iborat zaruriy kismlar yuzaga keladi. Xavo Anaksimen nazarida dunyoni urab turgan nafas bulib, bu narsa tabiatdagi jamiki narsalarga uz ta`sirini utkazib turadi. Xavo insonning amal kilish makoni xisoblanadi va xavosiz kolgan paytda xar kanday jism tarkibiy va mazmuniy uzgarishga yuz tutadi.

Kadimgi grek sotsiologlari orasida Samos shaxrida tugilib faoliyat yuritgan Pifagor aloxida urin tutadi, Pifagor yashagan davrda turli-tuman primitiv, arxaik, diniy mutaassiblik urniga nisbatan umumiyrok moxiyat kasb etuvchi xudolarga siginish taomilga kira boshlaydi. Pifagor nuktai nazariga kura, olam abadiy bulib, insondagi rux ma`lum muddatdan sung boshka narsalarga kuchadi. Pifagor ana shu ta`limot asosida olamdagi xamma narsaning jisman va ruxan karindosh ekanligini isboglashga uringan. Pifagorning tabiat va jamiyagdagi «jon» ning kuchib yurishi goyasi xamda atrof-muxitdagi jamiki narsalarning birligi va karindoshligi dunyoni uzaro murosa muvozanatida saklashga da`vat etuvchi sotsiologik karashlar sifatida insoniyat tarixida muayyan rol` uynaydi.