Уйғониш даври фалсафаси

SOTsIOLOGIK TADKIKOTLARDA KUZATISh USULI
Sotsiologik tadqiqotlarda kuzatish – dastlabki empirik ma`lumotlarni yi\ish usuli bo`lib, muayyan maqsadga qaratilgan, oldindan puxta o`ylab, muntazam olib boriladigan, hissiy qabulga asoslangan bo`ladi. Bu usuldan foydalanishning o`ziga xos afzalligi shundaki, tadqiqotchi muayyan darajada tadqiqot olib borayotgan ob`ektdan mustaqil bo`ladi va unga bo`ysunmaydi. Kuzatish usulidan olinadigan ilmiy ma`lumotlarda ob`ektiv, xolis va hayotiy bo`lishi bilan o`zining ilmiy qimmatiga egadir. Shu bilan birga, kuzatish usulidan olingan ilmiy ma`lumotlarda sub`ektiv jihatlar ham bo`lishi mumkin. Chunki, sotsiologik tadqiqot tadqiqotchining ijtimoiy voqelikka, jarayoniga nisbatan qanday munosabatda bo`lishi va qay yo`sinda tavsiflashi asosida boradi.

Kuzatish usulining yana bir o`ziga xos jihati; uning muayyan darajada chegaralanganligi bo`lib, ko`pincha tadqiq etilayotgan voqelikni qayta kuzatish imkoniyati bo`lmasligidadir. Bu usulning yana bir zaif jihati shundan iboratki, kuzatish orqali tadqiqotchini savolga qiziqtirish, kuzatiluvchining fikr va hukmini bilish juda qiyin. Barcha hollarda kuzatish hozircha so`z bilan ifodalanadi. Ammo ba`zi xulqiy-ehtirosli munosabatlarni, holatlarni bir tarzda yozish va so`z orqali ifodalash qiyin bo`ladi.

Kuzatish jarayonining harakteriga qarab uni quyidagi tiplarga ajratib ko`rsatish mumkin: nazoratsiz, to`la qamrovli va qamramaydigan, dala va laboratoriya sharoitida muntazam va tasodifiy kuzatishdir.

Sotsiologik tadqiqotlarda kuzatish usuli o`rganilayotgan ob`ektga nisbatan chetdan yoki ichkaridan qo`llanilishi mumkin. Tadqiq etilayotgan ob`ekt chetdan kuzatilganda tadqiqotchi ob`ektga nisbatan mustaqil bo`ladi va unga bo`ysunmaydi. Ichkaridan kuzatishda tadqiqotchi kuzatayotgan ob`ektga ro`y berayotgan ijtimoiy jarayonlarda bevosita ishtirok etadi va bo`ysunadi.

Sotsiologik tadqiqotlarda faqatgina kuzatish usulidan foydalanish bilan kifoyalanib qolmaslik kerak. Chunki, kuzatish usuli orqali olingan natijalar o`rganilayotgan ob`ekt to`grisida to`liq ma`lumot bera olmaydi. Bu usuldan ko`pgina sotsiologik tadqiqotning dastlabki bosqichlarida, ob`ekt to`grisida dastlabki tasavvurga ega bo`lish uchun yoki sotsiologik tadqiqotlarning boshqa usullari yordamida olingan ma`lumotlarni, statistik hujjatlarni qo`shimcha ravishda tekshirish maqsadida foydalaniladi.

1 Йулдошев А. Акл, истак ва имкон исканжасида. «Хуррият». 1998 йил 28 январь

2 Умумий социология. Тошкент: ТошДУ, 1999, 42-бет.

3 Умумий социология. Т: ТошДУ, 1999, 70 -бет

4 Юнусов К. Социология. Андижон, 1997, 51-58-бетлар.

5 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 1999, 7-бет.

6 Каримов И.А. Бун¸дкорлик йўлидан 4-том. Т.: «Узбекистон», 1996, 174–175-бетлар.

7 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Тошкент: «Узбекистон», 2001, 15-бет.

8 Умумий социология. Т.: ТошДУ, 1999, 79-бет.

9 Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан =олсин. Т.2. – Т.: «Ызбекистон», 1996, 281-бет.

10 Каримов И.А. Ызбекистон: миллий исти=лол, и=тисод, си¸сат, мафкура. Т.1. – Т.: «Ызбекистон», 1996, .

11 Ыша жойда, 74-бет.

12 Каримов И.А. Ызбекистон: миллий исти=лол, и=тисод, си¸сат, мафкура. Т.1. – Т.: «Ызбекистон», 1996, .