Ularni tozalash usullari

Moyli urug‘larni quritishning asosiy turlari va usullari. Xom ashyoni qabul qilishdagi quritish. Bundan asosiy maqsad qabul qilingan xom ashyoning namligini saqlash uchun kerak bo‘lgan optimal namlikkacha tushirishdan iboratdir, ya’ni quritilgandan so‘ng xom ashyoning namligi uni kritik namligidan past bo‘lish kerak.

Moyli urug‘larni qayta ishlashdan oldin sanoat miqyosida quritish. Bu quritish turini qo‘llashdan maqsad xom ashyoning namligini bo‘lajak texnologik jarayonlarga kerak bo‘lgan namlikkacha yetkazib olishdan iborat.

Davlat standartlari tomonidan turli moyli urug‘larning namligi ularning kimyoviy tarkibi va saqlash chidamliligiga qarab belgilangan.

Moyli urug‘larning namligi bo‘yicha klassifikatsiyasi 4-jadvalda berilgan.

4-jadval

	Moyli xom ashyolar		Urug‘ namligi, %
			Kuruq xolati, ortiq emas	O‘rtacha quruq xolati		Nam holati			O‘ta nam, yuqorigi
				yuqorigi	ortiq emas	yuqorigi	ortiq emas
1		Kungaboqar	8	8	10	10	13	13
2		Kleshivina	7	7	9	9	11	11
3		Soya	12	12	14	14	16	16
4		yer yong‘oq	8	8	11	11	13	13
5		Moyli len	8	8	10	10	13	13
6		Gorchitsa	10	10	12	12	14	14
7		Konop	11	11	12	12	14	14

Chigit — gʻoʻza urugʻi; terib olingan paxtani qayta ishlab (toladan ajratib) olinadi. Terilgan paxta vaznining 55—60% Ch. hissasiga toʻgʻri keladi. Shakli tuxumsimon yoki noksimon, choʻzinchoq yoki kalta, boʻyi 1,5–15 mm, eni (diametri) 1–8 mm, ogʻirligi 70– 160 mg , 1000 donasining oʻrtacha vazni 120—140 g; qoʻngʻirjigarrang , qattiq qobiq va magʻiz (yadro)dan iborat. Ustki qavati (poʻsti)dan tola va momiq (lint) ajratib olinadi (qarang Paxta tolasi). Tola va tuklari koʻp keng qismi (toʻmtoq tomoni) xalaza, uch qismi mikropile (chang yoʻli) deyiladi. Ch. murtagi 2 ta urugʻpalla, urugʻpalla ostki boʻgʻin, iddiz qinidan iborat. Foydalanish maqsadlariga koʻra urugʻlik va sanoatda qayta ishlanadigan texnik Ch.larga boʻlinadi. Bir necha oydan bir ikki yilgacha yaxshi saqlangan Ch. fiziologik pishib yetilgan, sogʻlom va unuvchan boʻladi. Bexato va sogʻlom unib chiqishi uchun ivitiladi. Ch.ning muhim xususiyati uning epidermis hujayralarida bir hujayrali 20 mm dan 42–44 mm va undan ortiq boʻlgan tolalarning hosil boʻlishidir. Ch. magʻzi tarkibida 24 dan 29% ga qadar moy bor (qarang Paxta moyi). Oʻzbekiston yogʻmoy sanoati korxonalarida har yili 1,5— 2 mln. t texnik chigit qayta ishlanib paxta yogʻi, shulxa (Ch. poʻchogʻi), kunjara olinadi. Ch. chiqindilarini qayta ishlab, ulardan sellyuloza, spirt, lok va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda foydalaniladi.