Умумий экология ва ботаника кафедраси «ШАҲар экологияси»

Манзарали ва мевали ўсимликлар турлари.

Ўзбекистон территориясида манзарали ўсимликларни ўт, бута, дарахт кўринишидагилари кўп учрайди. Ҳозирда бута ва дарахт кўринишидаги хушманзара ўсимликлар кўкаламзорлаштиришда кенг фойдаланиб келинмоқда. Бу ўсимликларни кўпчилиги мезофитлар бўлиб, кўп сув талаб қилмайди.

Мас: Чинор, Қарағай, Қора қарағай, тол.

1. 
   Саур (биота ориенталис) 2. Чинор (Платанус ориенталис) 3. Қайрағоч (Тинус) 4. Сада қайрағоч (Улмус денза) 5. Каштан (Амкулус) 6.Тол
   7.Терак (Популус) 8.Оқ қайин. 9. Эман. 10. Акация. 11. Жонли девор ҳосил қилувчи ўсимликлар.
   

Мевали дарахтлар.

1. 
   Ёнғоқ. 2.Жийда. 3. Хурмо. 4.Олча. 5. Олма. 6.Ўрик.
   

кабилар шаҳар территориясида кўп учровчи ўсимликлар ҳисобланади.
Шаҳарларни экосистемаси, қулай муҳитни яратилилганлиги яшаётган инсонларни ўзига боғлиқ. Кишилар туфайли кўкаламзорлаштириш вужудга келади, аҳолининг яшаши учун қулай муҳит яратилади.
Ўсимликларни кўп бўлиши ҳавода кислородни кўп бўлишига, киши рухиятига ва хатто кўришни мустаҳкамланишига сабабчи бўлади. Ўсимлик кўп шаҳарларда ҳавода чанг ва бошқа механик ва кимёвий аралашмалар кам бўлади. Шу сабабли шаҳар кўкаламзорлаштирилаётганда кўкаламзорлаштириш ҳисобга олинади. Одатда 70% шаҳар майдони яшил зона, хиёбон, боғ ва бошқаларга ажратилади. Яшил зона транспорт қатнамайдиган жойда ташкил этилади. Ўсимликни кўп бўлиши тупроқ намлигини, унумдорлигини сақлайди, ҳавода маълум намлик бўлиши, енгил ионлар сони кўпайишини таъминлайди.
Ўртача катталикдаги бир туп дарахт 24 с ичида 3 киши учун зарур кислородни ишлаб беради. Бир гектар ўрмон эса 24 с ичида 220-228 кг карбонат ангидридни ютиб, 180-200 кг кислород ажратади.
Бир гектар ердаги игна баргли дарахтзор бир йилда 40 тонна, кенг баргли дарахтзор 100 тоннагача чангни ушлаб қолар экан.
Автомобиль ва саноат чиқинди газларини тозалашда экилган дарахтлар катта фойда беради. Демак кўчаларда ва саноат корхоналари атрофида ҳимоя зоналари ташкил этиш муҳим аҳамиятга эга.
Ўсимлик фитоцидлари.
Ўсимликлар ўзидан кўпгина учувчан органик моддалар чиқарилади. Бу моддалар фитонцидлар деб аталиб, микроорганизмларни ўлдиради. Фитоцидлар миқдори фаслга қараб ўзгариб туради. Ёз ва бахор ойларида улар айниқса кўп ажралади.
Ўсимликлар ҳавода енгил ионлар сонини оширишда муҳим аҳамиятга эга.
Мас: Ўрмонлар устидаги 1м² ҳавода 2000-3000, истирохат боғларида 800, корхона устида 200-400, одам зич яшайдиган жойларда 25-100 та атрофида енгил ион бўлиши аниқланган. Ҳавонинг тозалиги енгил ионлар сони кўплигига боғлиқ.
Ўсимликларни шовқин сўндиришдаги аҳамияти.
Олимлар фикрича кўча юзида ўсадиган оқ акация, арча, қарағай, терак шаҳар шовқинини 4,2 дб га, кўчадан 250 м ичкарида ўсганлари эса 17,5дб га камайтириши мумкин экан. Дарахт қанча зич экилса шовқин шунча камаяди. Мас: 3-4 қатор қилиб экилганда шовқин кучини 10 дб га камайтиради.
Ўсимликларни шамолни тўсишдаги аҳамияти.
Ўсимликлар азалдан ихота сифатида ишлатиб ҳам келинган. Ўсимликлар ўз таналари билан шамол кучини қайтарадилар.
Усимликлар кам шаҳарларда табиий ифлосланиш (чанг кўтарилиши) ката миқдорда ва тез-тез юз бериб туради.