Umumiy doc

8.2- §. ELEKTR O‘ZGARTKICHLAR 
Noelektr kataliklarni elektr chiqish signaliga o‘zgartirish, va ko‘rsatishlarni 
masofaga uzatish uchun kuch kompensasiyali o‘zgartkichlar, siljish kompensyasiyali 
o‘zgartkichlar va chastotali o‘zgartkichlar qo‘llaniladi. 
Kuch kompensasiyali o‘zgartkichlar birlamchi asbob sezgir elementining 
kuchini 0—5 yoki 0—20 mA li o‘zgarmas tokning bir xillashtirilgan signaliga
o‘zgartirishga mo‘ljallangan. 
Elektr-kuch o‘zgartkichlarning ishlashi kuchni kompensasiyalash prinsipiga 
asoslangan: sezgir element tomonidan o‘lchanayotgan kattalik ta’sirida hosil qilingan 
kuch shu sezgir elementga teskari aloqa qurilmasi tomondan ta’sir etadigan kuch 
bilan muvozanatlashadi. 
O‘lchash tizimi analog shoxobchasining elektr o‘zgartkichlarida elektr-kuch 
o‘zgartkichlarning ikki turidan foydalaniladi: kuch va chiqish signali orasida to‘g‘ri 
mutanosiblik (chiziqli) munosabatni ta’minlaydigan chiziqli o‘zgartkichlar va chikish 
sngnali kuch qiymatidan olingan kvadrat ildizga mutanosib bo‘lgan kvadratik 
o‘zgartkichlar. Kvadratik uzgartkichlardan difmanometrlarda — sarf o‘lchagichlarda 
foydalaniladi. Ular chiqish signalini o‘lchanayotgan suyuqlik va gaz sarfiga to‘g‘ri 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

296 
mutanosib 
o‘zgaradigan 
o‘zgarmas 
tok 
ko‘rinishida 
olishni 
ta’minlaydi. 
O‘zgartkichlar alohida blok ko‘rinishida yasaladigan UP-20 turli kuchaytirgich bilan 
komplektlanadi (jamlanadi). 
CHiziqli va kvadratik o‘zgartkichlar 
faqat kuch mexanizmi qurilmasi bilan farq 
qiladi. 
Kuch kompensasiyali elektr analog 
o‘zgartkichning prinsipipial sxemasi 8.2-
rasmda 
ko‘rsatilgan. 
O‘lchanayotgan 
parametr o‘lchash bloki 1 ning sezgir 
elementiga 
(masalan, 
manometr 
membranasiga) ta’sir ko‘rsatadi va G‘ 
mutanosib kuchga aylanadi, bu signal richag 2 ga uzatiladi. Richagning surgich 3, 
oraliq richag 4 va lentali tortqi 5 orqali burilishi kompensasion richag 6 ga uzatiladi. 
Kompensasion richagda differensial-transformatorli indikatorning o‘zagi 7 va 
magnitoelektr kuch mexanizmining g‘altagi 8 o‘rnatilgan. YArmo 9 ikkilamchi 
chulg‘amlarining bir-biriga qarab ulanishi natijasida hosil bo‘lgan zanjirdagi 
muvozanat o‘rtacha holatdan chetga chiqadi, sanoat chastotali o‘zgaruvchan tok 
signali paydo bo‘ladi. Bu signal elektron kuchaytirgich 10 ga keladi. Kuchaygan va 
to‘g‘rilangan signal masofaga uzatish aloqasiga va shu bilan birga, aloqa bilan ketma-
ket bog‘langan muvozanat indikatorining g‘altagi 8 ga (teskari bog‘lanish) keladi. 
G‘altak 8 dagi tok hosil qilgan magnit maydon bilan doimiy magnit 11 o‘rtasidan 
o‘zaro ta’sir natijasida richag 6 da kuch paydo bo‘ladi, bu kych o‘lchanayotgan kirish 
(masalan, bosim o‘zgarishi natijasida) kuchini muvozanatlaydi. Asbobning nol 
nuqtasi prujina 12 orqali sozlanadi. Asbobni o‘zgartkichning berilgan o‘lchash 
chegarasiga sozlash uchun surgich 3 va lentali tortqi 5 ni siljitiladi. 
Kuch kompensasiyasi prinsipi shu sxemaga nisbatan quyidagidan iborat: 
muvozanat paytida sezgir element hosil qilgan kuch G‘ unga teskari aloqa tomonidan 
ta’sir etadigan kuch F
m
ga teng. 
CHiziqli o‘zgartkichda doimiy magnit 11 bilan g‘altakdan o‘tayotgan tok hosil 
8.2 – расм. Куч компенсацияли электр