Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

a) 
Koʻndalang sferik aberratsiya 
65-rasm. Koʻndalang sferik aberratsiya 
 
 
 

---

169 
 b) Boʻylama sferik aberratsiya 
Aytaylik, linzaga parallel boʻlgan nurlar dastasi tushayotgan boʻlsin. U holda 
paraksial nurlar linzaning 
𝑓′ uzoq fokusida, chetki nurlar esa yaqinroq 𝑓
2
′
 fokusida 
toʻplanadi. 𝑓′ va 𝑓
2
′
orasida qolgan hamma nurlarning fokuslari yotadi. Bu xildagi 
aberratsiya boʻylama sferik aberratsiya deyiladi. Sferik aberratsiya tufayli 
yorugʻlanuvchi nuqtaning ekrandagi tasviri notekis yoritilgan kichik toʻgarak 
shaklida (sochilish toʻgaragi) boʻladi. Ekranni optik oʻq boʻylab surganda 
sochilish toʻgaragining oʻlchamlari va undagi yoritilganlik taqsimoti oʻzgaradi. 
Sferik aberratsiyaning oʻziga xos xususiyati shundan iboratki, sistema oʻqidagi 
yorugʻlanuvchi nuqtaning qolgan hamma aberratsiyalar (monoxromatik 
yorugʻlikda) yoʻqolib ketadigan vaziyatida ham sferik aberratsiya yoʻqolmaydi. 
Sferik aberratsiyasini tuzatish uchun koʻzgular sferik shaklda emas, balki aylanish 
paraboloidi shaklida ishlanib, manba fokusiga qoʻyiladi. Bunday koʻzgular sferik 
aberratsiyani juda kamaytirib yuborishi mumkin. Ikkala sferik sirti egriligi turlicha 
boʻlgan qaytargichlar ham yaxshi tuzatgich boʻladi. Optikaviy sistemalarning bu 
xil nuqson - sferik aberratsiyani sindirish koʻrsatkichlari har xil boʻlgan musbat 
(yigʻuvchi) va manfiy (sochuvchi) linzalardan turli kombinatsiyalar yigʻib qariyb 
uni butunlay yoʻqolishiga erishish mumkin. 
Kerakli asbob va jihozlar:
1. 
Sferik aberrasiya uchun bir juft tayanch (461 61) – 1ta
2. 
2 diapozitivdan iborat toʻplam (461 66) – 1ta
3. 
Lampa korpusi (450 60) – 1ta 
4. 
Lampa 6 V / 30 W (450 51) – 1ta 
66-rasm. Bo’ylama sferik aberratsiya

---

170 
5. 
Asferik kondensator (460 20) – 1ta 
6. 
Transformator 6 V / 12 V (521 210) – 1ta 
7. 
Linza f =+150 mm (460 08) – 1ta 
8. 
Gulsafsarsimon shaklli diafragma (460 26) – 1ta
9. 
Yarim shaffof ekran (441 53) – 1ta 
10. 
Kichik optik kursi (460 43) – 1ta 
11. 
V-shaklsimon stend asosi, 20 sm (300 02) – 1ta
12. 
Multiqisgich Leybold (301 01) – 4ta