Umumiy malumot mavzusidagi

---

TERMIZ DAVLAT PEDAGOGIKA 
INSTITUTI 
PEDAGOGIKA FAKULTETI 
BOSHLANG'ICH TA'LIM YO'NALISHI 
2 KURS 22-02 GURUH TALABASI 
CHORIYEVA FOTIMANING ONA TILI 
FANIDAN 
SON SO’Z TURKUMI HAQIDA 
UMUMIY MALUMOT MAVZUSIDAGI 
TAYYORLAGAN 
TAQDIMOTI

---

SON SO’Z TURKUMI HAQIDA 
UMUMIY MALUMOT
• Reja:
• Son haqida ma’lumot.
• Sonning leksik, grammatik xususiyatlari.
• Bir sonining o’ziga xos xususiyatlari.
• Miqdorni butun va qismlarga ajratib 
ifodalashga ko’ra turlari.
• Sonning ma’no turlari.
• Sonning tuzilishiga ko’ra turlari.
www.arxiv.uz

---

• Narsa-buyumning sanog’ini, joylashish tartibini, ish-
harakatning bajarilish tartibini bildirgan so’zlar son 
deyiladi. Necha? qancha? nechanchi? so’roqlariga 
javob bo’ladi.
•
Sonlar harflar bilan ham, raqamlar bilan ham 
ifodalanadi. 
• a) arab raqamlari: 1,2,3, 19, 1990 (sana, sinf, yil, 
moddalarni ifodalashda ishlatiladi).
• b) rim raqamlari: I, IV, VI, IX, VIII, XX (asr, 
konferentsiya, anjumanlarni ifodalashda ishlatiladi).
www.arxiv.uz

---

• Har qanday son raqam bilan ifodalanadi. Oz, ko’p so’zlari ham 
miqdorni ifodalaydi.
•
Eski o’zbek tilida tuman (10000), lak (yuz ming) sonlari ham 
bo’lgan. Boshqird, uyg’ur tilida (Dmitrev fikricha) ming (10) ni 
bildirgan. Tarixiy so’zlar.
•
Son predmetning miqdorini bildiradi. SHuning uchun gapda 
predmet tushunchasini ifodalovchi otga bog’lanib keladi. 
Masalan: Rasulbek 4 ta gilamni mashinaga joylab bo’lguncha, 
terlab-pishib ketdi. (predmetning miqdorini bildiradi).
• Azizbek birinchi ayolni imlab ko’rsatdi (tartib ifodalayapti).
• Fe’lga bog’lanib keladi: Urgutlik tojiklarga uning bu bema’niligi 
malol kelgandan bir-ikki ushlab olishdi, kaltaklashdi. (S.Ahm).
www.arxiv.uz

---

• Son otga bog’lanib kelgan konkret miqdorni 
ifodalaydi. Otga bog’lanmagan holda ham 
qo’llanadi. Bunda miqdor mavhum, abstrakt 
bo’ladi (hisoblashda, arifmetikada). Sonning 
nomi bo’lib keladi. Ikki qo’shuv ikki barobar 
to’rt. 2 ta nima ekanligi aniq emas.
• I. Sonning leksik- semantik xususiyatlari: 
Miqdor tushunchasini ifodalaydi. Miqdor 
tushunchasining nomi bo’ladi. 
www.arxiv.uz

---

• II.Morfologik xususiyatlari: 1) turlanmasligi: Biz ozdan 
keyin shoir holvafurush tandiridan yangi uzilgan ikkita 
non bilan juda nafis ishlangan mis lagan kesma holva 
olib chiqdi: 4 kitob, 10 talaba.
• 1) otga bog’lanmaganda, son bog’langan sifatlarning 
ot tushib qolganda (otlashadi). Turlanadi (2 xil 
tushunchani –miqdor, predmetni, tasavvurni aks 
ettiradi). (Maqol, afforizm, hikmatli so’zlarda 
uchraydi). Bilagi zo’r birni yiqar, bilimi zo’r mingni 
yiqar. (Ikkoviga birov botolmas, otliqqa yayov 
yetolmas) 10 bir yonda, 100 bir yonda, botir yurar 
maydonda.

---

• Otlashgan son fikrni stimistik jixatdan ixcham, obrazli ifodalash 
uchun xizmat qiladi. Hamma turlari ham turlanmaydi, chamali 
son (-tacha, -lab) –lar, va kasr songa qo’shilmaydi.
• I shaxs birlik egalik sanoq son otlashgan formaga qo’shilmaydi: 
oltim, beshim.
• 2. Son yasalish sistemasiga ega emas.
• 3. Sonning turli modal formlarini hosil qilgan forma yasovchi 
qo’shimchalar bor, -ta, -tacha, -tadan, -ov kabi. Sonning bu 
modal formalari predmetning to’dasini. Taxminiy miqdorini, 
taqsimini, joylashish tartibini ko’rsatadi: beshtadan daftar, III 
kurs, uchchala talaba.
• 4. Hisob so’zlari bilan qo’llanadi. 2 juft tufli, 1 so’m (pul), 1990 
yil.
www.arxiv.uz

---