Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

«Dasta bet» birikmalar hosil qilishni o‘rganish.
Ishni bajarish tartibi
«Dasta bet» duradgorlik birikmasini hosil qilish quyidagi texnologik 
karta asosida olib boriladi.
№
Ishning 
ketma-
ketligi
Ish eskizi
Asboblar
Moslamalar
O‘lchov
Ish
Birikmaga mos yog‘och tanlanadi va berilgan o‘lchamlarga keltirib 
randalanadi hamda qirqiladi. Shundan so‘ng quyidagi ketma-ketlikda ishlar 
bajariladi
Kertmak-
larni 
rejalash 
(2 ta)
Lineyka, 
go‘niya, 
qalam, 
xatkash
Rejalash stoli 
yoki dastgoh
Kertmak-
larni hosil 
qilish
Tiluvchi va 
qirquvchi 
arra, 
yo‘nuvchi 
iskana
Dastgoh
Birikma 
hosil qilish
Mix, bolg‘a, 
burama mix, 
otvyortka
Dastgoh
Jihozlar:
Arra, randa, egov, jilvir qog‘oz, o‘lchov va rejalash asboblari.
1
2
3
4

---

80
Duradgorlik buyumlarining sirtini pardozlash va 
detallarni konstruksiyalash. Buyumlar yuzasiga 
qoplamalar yopishtirish
G‘o‘la yog‘ochdan yupqa qatlam shaklida shilib olingan 
yupqa list materiallar 
shpon deb ataladi. Ularning qalin-
ligi 0,3 mm va undan ortiq bo‘ladi. Shponlarni ustma-ust, 
tolalarini o‘zaro perpendikular holda yopishtirishdan hosil 
bo‘lgan qatlam 
faner deyiladi. Tayyorlash usuliga ko‘ra shi- 
lingan, randalangan, yo‘nilgan va yelimlangan fanerlar 
bo‘ladi. Randalangan faner eman, chinor, yong‘oq, zarang, 
shumtol, qarag‘ay g‘o‘lalaridan tayyorlanadi. Bunday fanerlar 
xunuk teks turali yumshoq yog‘ochlardan yoki qayindan yasal-
gan va DSP, ya’ni yog‘och qipiqlardan presslab tayyorlangan 
buyumlar yuzasini qoplash uchun (pardoz sifatida) ishlatiladi. 
Ularning qalinligi 0,8–1,5 mm, eni 80 va bo‘yi 1000 mm 
bo‘ladi. Umuman faner listlarning o‘lchamlari turiga, ishla-
nish usuliga va sortiga qarab har xil, masalan, eni 1525 mm, 
bo‘yi 1830 va qalinligi 12 mm gacha bo‘ladi. 
Yelimlangan faner bir-biriga yelimlab yopishtirilgan 3 tadan 
15 tagacha toq sonli shponlardan iborat bo‘lib, oqsilli ye-
lim bilan yopishtiriladi. Fanerlarning o‘zi esa buyumga BF 
markali, albumin, kazeinli yelimlar bilan yopishtiriladi.
Fanerlar markalariga ko‘ra FK va FBA fanerlarga bo‘linadi. 
Faner ikki tomoni bir xil mustahkam material bo‘lib, taxta-
larga qaraganda kamroq tob tashlaydi, yelimlab yopishtiril-
ganda yoki shpilkalar bilan tortib mahkamlanganda tob tash-
langan joylari to‘g‘rilanadi. U ortiqcha yorilmaydi, mavjud 
yoriqlari orqa tomoniga o‘tmaydi. Faner qa 
yishqoqligi uchun 
oson egiladi va tashishga ham qulay. Ana shu jihatlari bilan 
u yog‘och taxtalardan afzaldir. 
Pardozlash ishning so‘nggi jarayoni bo‘lib, unda alohida 
detallar yoki umuman buyumning sirti chiroyli qilinadi, nam-

---

81
likka chidamliligi oshiriladi, hasharotlardan saqlash uchun 
unga tegishli as 
boblar yordamida ishlov beriladi.
Yog‘och nam havo ta’sirida tez ishdan chiqadi. Shuningdek, 
unga chang, shamol va hasharotlar ham yomon ta’sir 
ko‘rsatadi. Namiqqan yog‘och quriganidan so‘ng qiyshayadi, 
yoriladi, uning yoriqlariga chang to‘planadi. Natijada, buyum 
ifloslanadi va tez buziladi. Bo‘yalgan va loklangan buyum-
larning ko‘rinishi chiroyli bo‘ladi, ularni toza saqlash oson-
lashadi. Bunday buyumlar noqulay sharoitda ham kamroq 
zarar lanadi. 
Pardozlashning sirtlarni jilvirlab ishlov berish, sirtlarni 
guldor qi 
lish, kuydirish, ranglar surtish, loklash va bo‘yash 
kabi turlari bor.
Sirtlarni pardozlashdan oldin jilvir bilan ishqalab to‘g‘ri 
chiziqli 
ligini yaxshilash va tozalash kerak. O‘tkir qirralarni 
hamda burchaklarini egovlash va shundan keyin jilvir bilan 
ishlov berish lozim.