Umumiy tilshunoslik

davrga bo‘linadi:

1. Qiyosiy-tarixiy metod yaratilishidan to yosh grammatiklar maktabigacha
bo‘lgan davr (XIX asrning 1-choragi). 


2. Yosh grammatiklar maktabi davri (1870-1890).

3. Yosh grammatiklardan F. De Sossyurgacha bo‘lgan davr.

4. Sossyur ta’limotidan bugungi kungacha bo‘lgan davr.

Birinchi davrning o‘zi 2 bosqichdan iborat bo‘lib, 1-bosqichda qiyosiy-
tarixiy metod yaratilgan bo‘lsa, 2-bosqichda umumiy tilshunoslik faniga asos 
solindi.

---

XVII asr tilshunoslari ratsionistlarning “aql inson faoliyatida yetakchi rol

o‘ynaydi”, degan fikrini olib, uni tilga tadbiq qilganlar, ya’ni aqlga, mantiqqa 
aloqador bo‘lgan qonuniyatlarni tilga nisbatan qo‘llaganlar. Shuning uchun Por-
Royal tadqiqotchilari tadqiqot ishlarini fransuz tilini tavsiflashdan boshlagan 
bo‘lsalar ham, o‘z fikrlarini dalillashda grek, lotin, hatto qadimgi yahudiy tili
dalillariga ham murojaat qilganlar. XVII-XVIII asrlar davomida “ratsional” va 
“universal” grammatikalarning bir necha variantlari yaratilgan bo‘lib, ular falsafiy,
mantiqiy grammatika deb ham yuritilgan. Ularning fikricha, gap mantig‘ida 
universal grammatikaning falsafiy asosi bo‘lgan ratsionalizm mavjud (ratsionalizm
– aql).


Birinchi bosqichning asosiy namoyondalari:

Frans Bopp (1791-1867) – buyuk nemis tilshunosi, Berlin un-ti professori,
qiyosiy-tarixiy metod asoschisi. Asarlari: “Sanskrit tilining tuslanish sistemasi va 
uni grek, lotin, fors va german tillaridagi tuslanish sistemasiga qiyoslash” (1816),
“Sanskrit, zend, arman, grek, lotin, eski slavyan, got va nemis tillarining qiyosiy 
grammatikasi” (3 tom, 1833-1852).
F.Bopp tillarning morfologiyasini qiyoslash asosida qarindoshligini 
isbotlashga harakat qilgan, hind-yevropa tillari atamasini olib kirgan. U yaratgan