Umumiy tilshunoslik

CHOG‘ISHTIRISH VA TIPOLOGIK METOD
Ikki yoki undan ortiq qarindosh yoki qarindosh bo‘lmagan tillarni qiyoslash 


chog‘ishtirish yoki qiyosiy-chog‘ishtirish metodi deb nomlanadi. Ushbu
metodda lingvistik hodisalarning tillararo o‘xshashliklari, umumiy va farqli 
jihatlari tavsiflanadi, biroq bunda ularning tarixiga, kelib chiqishi, ya’ni genetik
jihatlariga, taraqqiyotiga asoslanilmaydi. Chog‘ishtirish metodi ayniqsa chet 
tillarini o‘rganishda keng qo‘llaniladi va nafaqat nazariy, balki amaliy maqsadlar
uchun ham xizmat qiladi. XVII-XVIII asrlardayoq yuzaga kelgan 2 tilli lug‘atlar, 
tillar uchun umumiy grammatikalar, bir tildan 2-tilga tarjima qilish texnikasi va
nazariyasining yaratilishi ushbu metod asosida olib borilgan tadqiqotlar 
natijalaridir. Bu metod bir tilda oddiy tasvirlash metodidan foydalanilganda yuzaga
chiqmagan xususiyatlarni ochib berishga yordam beradi.
Bu esa tillarning tarkibini chuqurroq o‘rganish va bilishga imkoniyat
yaratadi. Ikkinchi tomondan, chog‘ishtirish metodi lug‘atlar, qo‘llanmalar yaratish 
kabi sof amaliy maqsadlarga xizmat qiladi. Ushbu metodni qo‘llash usullari
quyidagilardir: 
 so‘z va qo‘shimchalarni farqlash, qo‘shimchalarning birikishini tavsiflash;
 shevalar va tillar orasidagi tovush almashinuvi va mos kelishlikni aniqlash; 
 adabiy til me’yorlarini ishlab chiqish va ularga o‘rgatish metodikasini
shakllantirish; 
 bir tilda ifodalangan ma’no yoki vazifa boshqa tilda qanday usul va vosita
bilan berilishini aniqlash; 
 bir tilli (izohli) va ko‘p tilli tarjima lug‘atlari tuzish.
Hozirgi kunda chet tillarni o‘rganish, tarjima nazariyasi va amaliyoti 
bo‘yicha olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlari, asosan, mazkur metod usullarini
qo‘llash vositasida amalga oshirilmoqda, shu bois bugungi kunda uning nazariy va 
amaliy ahamiyati yanada ortdi.