Umumiy va ijtimoiy psixologiya

Operativ xotira inson tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan faol tezkor harakatlar, usullar uchun xizmat qiluvchi jarayonni anglatuvchi mnemik holat operativ xotira deb ataladi. Hozirgi zamon psixologiyasida ushbu holatni namoyon qilish uchun quyidagi misol keltiriladi. Matematik amalni bajarishga kirishar ekanmiz, biz uni muayyan bo‘laklarga ajratib hal qilishni maqsad qilib qo‘yamiz. Shu boisdan oraliq natijalarni yodda saqlashga intilamiz, nihoyasiga yaqinlashgan sari ayrim materiallar esdan chiqa boshlaydi.
Mazkur holat matnni talaba yoki o‘quvchi tomonidan o‘qishda, uni ko‘chirib yozishda, ijodiy fikr yuritishda, aqliy faoliyatni amalga oshirishda yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Uzoq muddatli va qisqa muddatli xotiradgi farq va afzalliklar nimada ko’rinadi?
Bizning xotira sistemamiz eslab qolayotgan narsalarning katta qismidan ba’zilarinigina yahshi yodga oladi. Biz bunda uzoq muddatli xotiramizga murojaat qilamiz va ma’lumotlar xotira displeyimizda paydo bo’ladi. Lekin bizning amaldagi xotiramiz ana o’sha ma’lumotni qaytadan eslab qolayotganida ma’lumot qisqa muddatli xotiramizdan o’chib ketadi.
Qisqa muddatli xotiradagi ma’lumotlar qay darajada tez o’chishini aniqlash maqsadida Lyod Peterson va Margaret Petersonlar (1959- yilda) odamlardan uchta o’zgarmas guruhlarni eslab qolishlarini so’raganlar. Odamlar yuzgacha sanab guruhlardan iborat harflarni takrorlashlari lozim bo’lgan. Uch sekunddan keyin harflarni yarmigina , o’n ikki sekundan keyin esa harflarni hech biri esida qolmagan. Agar qisqa muddatli xotiradagi ma’lumotlardan darhol foydalanilmasa ma’lumot tezda o’chib ketadi. Qisqa muddatli xotirada yeti bit ma’lumot saqlanishi mumkin.Uzoq muddatli xotira Artur Konan Doylning asarida qahromon xotira hususiyatining mashxur nazariyasini aytib o’tadi.
“Insonnning miyasi kichkina bo’sh mo’riga o’xshaydi va siz uni istagan jihozingiz bilan to’ldirib tashlashingiz mumkin.Xonada qattiq devorlar bo’lib ular hech qanday narsani o’tkazmaydi” , deb o’ylash noto’g’ri. Bu fikrlarga tayaynadigan bo’lsak siz avval bilgan narsalaringizni qachondir yodingizdan chiqarishingiz mumkin. Bizning uzoq muddatli xotiramiz limiti cheklangandir. Bizning miyamiz uzoq muddatli xotiramiz mo’ri emaski , biz hohlagan narsamizni o’chirib yoki olib, hohlaganimizni qo’yadigan.
Xulosa qilib aytganda , uzoq muddatli xotira ham inson hayotida muhim ahamiyat kasb etadi va uzoq muddatli xotirada ma’lumotlar saqlanib qolishi uchun inson ma’lumotlarni takrorlab turishi lozim.