Umumiy va noorganik kimyo

Ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari. Superfosfat ishlab chikarishda fosfatli xom ashyo parchalanishining tulaligi parchalanish koeffitsiyent, ya’ni superfosfatdagi uzlashadigan Р₂О₅ ning umumiy Р₂О₅ mikdoriga nisbati orkali talkin etiladi. Sulfat kislota me’yori kanchalik katta bulsa, parchalanish koeffitsenti xam shunchalik yukori buladi. 68-72 ogirlik kism me’yorida apatit konsentratidan olingan kamerali superfosfatdagi parchalanish koeffitsenti 83-88% ga teng va superfosfatda ma’lum mikdordagi (11-12%) erkin fosfat kislota buladi. Superfosfatning ombordagi yetiltirish jarayonida esa parchalanish koeffikenti 93-95% ga yetadi, erkin fosfat kislotasi esa -5% gacha kamayadi.
Olingan superfosfat mikdorining uni ishlab chikarish uchun sarflangan fosfat mikdoriga nisbati superfosfat unumi deyiladi. Vaxolanki, fosfatdagi Р₂О₅ tulaligicha superfosfatga o‘tadi, shuning uchun unum fosfatdagi R^Od ning foiz mikdorini maxsulotdagi umumiy R2O5, ning foiz mikdoriga nisbati bilan ifodalanadi. Apatit konsentratidan yangi xosil kilingan superfosfatning unumi 1,94-2,01 ni, fosforitdan olingan superfosfat unumi esa 1,5-1,9 ni tashkil etadi. Superfosfatni omborda saklanishi natijasida undan suvning buglanishi xisobiga unum ma’lum darajaga iasayadi.
Mahsulotning gigroskopikligi va uning neytrallanishi. Yukori erkin kislotalilikka (5% dan yukori Р₂О₅.-,) ega bulgan superfosfat 20°С xaroratda xavoning nisbiy namligi 70-100% bulganda atmosfera namligini yutadi. Buni superfosfat suyuk fazasining tuyingan bur bosimi (1,33-1,81 kPa) xuddi shu xaroratdagi suvning tuyingan bug bosimi (1,63-2,33 kPa) dan kichik ekanligi bilan izoxlanadi. Yutilgan namlik ma’lum mikdordagi monokalsiyfosfatni eritadi, uning dikalsiyfosfat va fosfat kislotaga parchalanishiga olib keladi. Ajralgan ko‘shimcha mikdordagi erkin fosfat kislotasi superfosfatni yanada gigroskopikligini oshiradi.
Bunday superfosfat yomon fizik xossaga ega buladi — yopishqoq bo‘lib qoladi, tushirish va yuklash moslamalariga yopishib qolishi natijasida kiyinchiliklar tug‘diradi. Bundan tashqari mexanizmlarning korroziyasini tezlashtiradi. Shuning uchun yetiltirilgan superfosfat fosfat kislotada oson parchalanuvchi neytrallovchi qo‘shimchalar bilan neytrallanadi. Odatda neytrallanish jarayoni donadorlash bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Neytrallovchi qo‘shimcha sifatida oson parchalanadigan mayda frakkiyali fosforit uni, suyak kukuni, ohak, bur, ohaktosh, ftorsizlantirilgan fosfatlar va boshqalar ishlatiladi. Tarkibida fosfor tutgan neytrallovchi kushimchalar maxsulotni boyitadi. Fosforitning kullanilishi natijasida erkin Р₂О₅:) ning 1% ga kamayishi xisobiga, ekvivalent suratda, maxsulotdagi uzlashadigan Р₂О₅,-) ning mikdori urtacha 0,42% ga ortadi. Superfosfatdagi fosfat kislotani kalsiy birikmalari bilan neytrallash natijasida maxsulot tarkibida ko‘shimcha mikdordagi kalsiy monofosfat xosil buladi. Bunda superfosfatdagi kattik komponentlar mikdori ortadi va uning fizik xossasi yaxshilanadi. Superfosfatdagi kislota lilikni keragidan ortik darajada kamaytirish suvda kam eriydigan dikalsiyfosfatning xosil bulishiga olib keladi, oxakning ortikcha bulishi esa kiyin eriydigan trikalsiyfosfat xosil bulish bilan boradigan retrogradakiyalanishga olib keladi. Maxsulot tarkibining ayrim kismlaridagi retrogradakiya esa reagentlarning yomon aralashtirilishi xisobiga yuzaga keladi. Shuning uchun neytrallash jarayonida ko‘shimchalarni maxsulot bilan yaxshi aralashishini ta’minlash lozimdir.
Ammoniylashtirish. Superfosfat sifatini yaxshilashning usullaridan yana biri bu uning ammoniylashtirilishidir, ya’ni erkin fosfat kislotani ammiak gazi bilan neytrallashdir. Ammoniylashgan superfosfat gigroskopik bo‘lmagan, kuruk, yopishmaydigan kukundir. Uning tarkibidagi azot esa kerakli ozuka elementidir. Superfosfat tarkibidagi erkin fosfat kislotani gaz xolatidagi ammiak bilan neytrallash jarayonida dastlab monoammoniyfosfat xosil buladi: