Umumiy va noorganik kimyo

SUPERFOSFAT
Superfosfatni nisbatan yuqori konsentratsiyali qo‘shaloq superfosfatdan farqlash maqsadida oddiy superfosfat deb ham ataladi. Tabiiy fosforlar (apatit konsentrata yoki fosforit uni) ni sulfat kislota bilan parchalash orkali superfosfat olinadi. Sulfat kislota mikdori tabiiy fosfatdagi kalsiyni tula boglashga ketadigan mikdorga nisbatan shunday xisobda kam olinadiki, buning natijasida kuyidagi tenglama buyicha monokalsiyfosfat va kalsiy sulfatning aralashmasi xosil buladi:


2Са₅(Р0₄)₃F Q 7Н₂S0₄ Q ЗН₂0 = ЗСа(Н₂РO₄)₂*Н₂0 Q 7СаS0₄ Q 2НF.

Superfosfat ishlab chikarishda fosfatli xom ashyo va sulfat kislotaning aralashtirilishidan dastlab suspenziya xosil buladi, unda kimyoviy reaksiyalar va kristallanish jarayonining sodir bulishi tufayli u asta-sekin kuyiladi va yaxlit massa xolatida kotadi. Uning maydalanishidan xosil kilingan superfosfat —xom ashyoga karab sarig, kul rang kukun yoki donador maxsulotdir. U bir necha kattik faza va ularga shimilgan suyuk fazadan iboratdir. Kattik fazada kalsiy (asosan monokalsiyfosfat), magniy, temir, alyuminiy fosfatlari, Са₅0₄*0.5Н₂0 ko‘shimchasi bilan СаSО₄ (apatit konsentratini kayta ishlashda esa shuningdek СаSО₄), boshlangich fosfat tarkibiga kiruvchi parchalanmagan mineral koldiklari, kremnegel SiO₂*nH₂O va boshkalar buladi. Kattik fazaning mikdori 65-72% ni, shu jumladan 50-55% СаSО₄ (va SrSO₄) ni tashkil etadi. Suyuk faza esa monokalsiyfosfatga tuyingan va tarkibida Мg^Q, Fе^3Q, F^Q, SiF₄, va boshka ionlar bulgan fosfat kislotaning suvli eritmasidan iboratdir.

Superfosfat ishlab chikarishdagi asosiy , boskichlar: apatit konsentrata yoki fosforit unini sulfat kislotasi bilan korishtirish va xosil kilingan suspenziyani kameralarda pishitish (yetiltarish) dan iboratdir. Uning batamom pishitilishi kimyoviy sexlarda maxsulotni saklashda tula amalga oshadi. Xom ashyolar aralashtirgichlaridan va superfosfat kamerasidan chikadigan ftorli gazlar — ftor tutgan boshka maxsulotlarga aylantiriladi.
Kukunsimon superfosfat gigroskopikdir va suyuk fazadan monokalsiyfosfatning kristallanishi natijasida kuchli yopishkok bulib koladi. Sovutilgan va yetarli darajada pishitalgan superfosfatda kristallanish tugallanganligi uchun yepishkokligi kam buladi. Neytrallangan va donadorlangan superfosfat deyarli yopishib kolmaydi.
Xozirgi paytda konsentrlangan fosforli va murakkab o‘gitlar ishlab chikarish juda tez suratlarda rivojlanayotganligi sababli mineral o‘gitlarning dunyodagi assortimentida oddiy superfosfatning nisbiy ulushi kamayib bormokda.