Umumtexnika fanlari va texnologiya kafedrasi ro‟yxatga olindi №2020 y ― ‖ «tasdiqlayman»

Paxta 
Yo„g„onligi (ingichkaligi) 
Uzunligi, mm 
Teks 
№ 
Uzun tolali 
O‗rtacha tolali 
Kalta tolali 
0,116—0,125 
0,2—0,166
0,25—0,2 
6000—8000 
5000—6000 
4000—4800 
35 va undan uzun
28—34 
28 gacha 
Tolalarning pishiqligi ularning pishganlik darajasiga bog‗liq. Pishiqlik bilan 
o‗lchanadi. Normal pishgan tola uchun o‗rtacha uzish kuchi 5 kH, nisbiy uzish 
kuchi 27—36 kH/teks, tolalarning uzilishidagi to‗liq uzayishi 7—8%. To‗liq 
uzayishning taxminan 50% ini plastik deformasiya tashkil qiladi. SHuning uchun 
ip gazlama ancha g‗ijimlanuvchan bo‗ladi. 
Tolalarning rangi oq, biroz sariq. Ba`zi g‗o‗za navlaridan to‗q sariq sarg‗ish 
va boshqa tabiiy rangdagi tolalar olinadi. Bunday tolalarning kutikulasi tarkibida 
bo‗yovchi pigment bo‗ladi.
Paxtaning gigroskopikligi ancha yuqori. Paxtaning namligi namliq 
temperatura sharoitiga va ifloslanganlik darajasiga bog‗liq. Normal sharoitda 
(temperatura 20
o
C va havoning nisbiy namligi 65%) pishgan tolalarning namligi 
8—9% bo‗ladi. Havoning nisbiy namligi oshgan sari paxtaning namligi ham 
oshadi va havoning namligi 100% bo‗lganda 20% ga etadi. Paxta namni tez 
shimadi va ketkazadi, ya`ni tez quriydi. Paxta tolasi suvga botirilganda shishadi, 
shunda uzilishga pishiqligi 15—17% oshadi. 
Paxtaga kislotava ishqorlar ta`sir etadi. Paxta kislotasiga chidamsiz. U hatto 
suyltirilgan kislotalar ta`sirida ham emirilada, kislotalari uzoq ta`sir qilib tugan ip 

---

10 
gazlama qurilgandan keyin pishiqligi shunchalik pasayib ketadiki, hatto papiros 
qog‗ozidek yirtilib ketaverardi. Konsetrasiyalangan sul`far kislota tolani ko‗mirga 
aylantiradi.
Sovuq o‗yuvchi ishqorlar tolalarni shishiradi, ularning buramdorligi 
yo`qoladi, sirti siliqlashadi, ipakga o‗xshab tovlanadi, pishiqligi oshadi, 
bo‗yaluvchanligi yaxshilanadi. Gazlamalatga maxsus pardoz berishda, ya‘ni 
merserizatsiyalashda bu xossadan foydalaniladi. Qaynoq o‗yuvchi ishqorlar havo 
kislarodi ishtirokida paxta sellyuzasini oksidlantiradi va tolalarning pishiqligini 
pasaytiradi. 
Mac-ammiak reaktivi, ya‘ni mis gidrooksidning navshadil spirtdagi eritmasi 
ta‘sirida paxta tolalari eriydi. Agar hosil bo‗lgan eritmaga suv qo‗shilsa, navshadil 
spirtning konsentratsiyasi pasayadi va sellyuloza massasi kolloid eritma tarzida 
cho‗kadi. Paxta sellyulozasining mis-ammiak reaktivida erish va so‗ngra eritmadan 
ajralish xossasidan mis-ammiak tolalari olishda foydalaniladi. 
Kimyoviy tozalashda qo‗llaniladigan organik erituvchilar paxtaga ta‘sir 
qilmaydi. 
Barcha organik tolalar kabi paxta ham yorug‘lik ta‘sirida pishiqligini asta-
sekin yuqotadi. Kuyosh nuri 940 soat ta‘sir qilib turganda tolalarning pishiqligi 50 
% pasayadi. 
150°C temperaturada quruq paxta tolalarining xossalari o‗zgarmaydi, 
temperatura bundan oshganda bir oz sarg‗ayadi, so‗ngra qo‗ngir tusga kiradi va 
250°C da kumirga aylanadi. 
Paxta tolalari sarg‗ish alanga berib yonadi va to‗liq yonib kulrang kul hosil 
qiladi. Tolalar kuydirilganda ulardan kuygan qog‗oz hidi keladi.