Umumtexnika fanlari va texnologiya kafedrasi ro‟yxatga olindi №2020 y ― ‖ «tasdiqlayman»

Ho„llab-dazmollanganda gazlamalarning shakl olish xususiyati 
Dazmollash, presslash, manekenlarga kiydirib, bug‗-havo bilan ishlov berish 
jarayonlarida gazlama yuqori temperatura, bosim va namlik ta‘sirida bo‗ladi. 
Namlik-issiqlik ishlovi berish operatsiyalarini o‗tkazishda rejimga qat‘iy 
rioya qilish lozim. SHunda tikuvchilik buyumlari yuqori sifatli bo‗lishi, 
gazlamalarning pishiqligi va to‗zimaslik xossalari saqlanishi mumkin. 
Namlik-issiqlik ishlovi berish rejimi deganda dazmollanadigan sirtning 
tegishli temperaturasi, gazlamaning namlanganlik darajasi, gazlamaga dazmol va 
pressning bosimi, ishlov berish davomliligi tushuniladi. 
Gazlamaga namlik-issiqlik ishlovi berish rejimi uning tola tarkibi va 
qalinligiga qarab tanlanadi. Tola tarkibi har xil gazlamalarga namlik-issiqlik 
ishlovi berish rejimi 2-jadvalda keltirilgan. 
Gazlama 
Tempera-
tura, 
o
C
Gazlamani 
ho‗llash, % 
Dazmol yoki 
pressning 
bosimi, MPa 
Ishlov berish 
davomliligi, s 
Ip gazlama, zig‗ir tolali 
gazlama 
SHuning o‗zi 
Tarkibida 50-67% lavsan 
bo‗lgan ip gazlama va zig‗ir 
tolali gazlama
SHuning o‗zi 
Viskoza 
va 
mis-amiak 
tolalardan to‗qilgan gazlama 
SHning o‗zi 
Asetat tolali gazlama 
Tabiiy shoyi 
Kapron gazlama 
SHning o‗zi 
Sof jun gazlama va tarkibida 
o‗simlik tolalari bo‗lgan jun 
gazlama
SHuning o‗zi 
― ‖ 
Tarkibida 35–50% nitron 
bo‗lgan jun gazlama
180 – 200 
225 
160 
170 
160 – 180 
200 
130 – 140 
150 – 160 
120 – 130 
150 
180 – 190
120 
150 – 160
10 – 20 
10 – 20 
10 – 20 
Latta orqali, 10 – 
20 
Bir oz ho‗llangan 
latta orqali 
SHuning o‗zi 
Bir oz ho‗llangan 
latta orqali 
Quruq yoki bir oz 
ho‗llangan latta 
orqali 
SHuning o‗zi 
Bir oz ho‗llangan 
flanel orqali 
Ho‗llangan latta 
orqali 
Bug‗ pressda, 10 – 
20
Flanel orqali 
20 – 30
0,005 – 0,025 
0,005 – 0,025 
0,05 – 0,15
0,05 – 0,15
0,002 – 0,01 
0,002 – 0,01 
0,002 – 0,01 
0,002 – 0,01 
0,002 – 0,01 
0,002 – 0,01 
0,015 – 0,25
0,015 – 0,15
0,01 – 0,03 
30 
10 
20 – 45
20 – 45
10 
20 – 30
20 – 30
10 
10 
30 
20 – 45
30 – 80
35 – 60

---

92 
Jun 
gazlamalardan tikilgan kiyimlar materialining ayrim joylarini majburiy 
kirishtirish yoki majburiy cho‗zish yo‗li bilan kiyimga zarur shakl berish mumkin. Kiyim 
bu shaklni saqlab qolishi uchun bu ishlar gazlama butunlay quriguncha qilina-di. 
Gazlamaning majburan kirishish va majburan cho‗zilish xususiyati plastik xossalari deb 
ataladi. Gazlamaning plastik xossalari uning tola tarkibiga, zichligi va pardoziga bog‗liq. 
Sof jun movut gazlamalarning plastik xossalari eng yuqori bo‗ladi. qayta tarash usulida 
yigirilgan, pishitilgan kalava ipdan to‗qilgan va nisbiy zichligi hamda qayishqoqligi katta 
bo‗lgan sof jun gazlamalar (gabardinlar, kostyumlik kreplar) ni majburan kirishtirish 
ancha qiyin. Bunga sabab shuki, nisbiy zichligi yuqori (120—140%) bo‗lgan iplar juda 
kam zichlanadi. 
Tarkibida sintetik tolalar ko‗p bo‗lgan jun gazlamalarni ham majburan kirishtirish 
qiyin. Agar lavsanli gazlamalar maxsus pardoz — termofiksatsiyadan o‗tkazilgan bo‗lsa, 
ularni amalda majburan kirishtirib bo‗lmaydi. YAngi kiyim modellari yaratish va 
konstruksiyalarini ishlab chiqishda buni hisobga olish lozim. 
Gazlamaga namlik-issiqlik ishlovi berishda uning o‗ng sirti strukturasi xarakterini 
hisobga olish kerak. Kalta tik tukli gazlamalar (velyur, bobrik, baxmal, ip duxoba va 
hokazo) ni teskarisidan tarovchi kardolenta yordamida ho‗llangan latta orqali dazmollash 
tavsiya qilinadi. Bunda dazmolni uncha bosmasdan va namlik-issiqlik ishlovi berish 
rejimiga rioya qilib dazmollanadi. 
Qavariq relefli naqshi bo‗lgan gazlamalar («Kosmos» tipidagi gazlamalar) namlik-
issiqlik ishlovidan o‗tkazilmaydi yoki yumshoq narsa ustiga qo‗yib, teskari tomonidan 
dazmollanadi. 
Plisse va gofre — gazlamalarga namlik-isiqlik ishlovi berish usullari bo‗lib, 
gazlamalar sirtida turli shaklda ko‗p burmalar hosil qilish uchun qo‗llaniladi. Buning 
uchun gazlamalarga ularni tashkil etuvchi tolalar bardosh beradigan temperaturada, 
masalan, lavsan gazlamaga 200, nitron gazlamaga 180, zig‗ir gazlamaga 150, viskoza 
gazlamaga 140, ip gazlamaga 130, kapron gazlamaga 120, jun gazlamaga 110, tabiiy 
shoyiga 100, atsetat gazlamaga 90°C da bug‗ bilan 20 min ishlov beriladi. 
Gazlamaning plissellanish xususiyati uning tola tarkibiga bog‗liq. Agar lavsan 
yoki nitron gazlamalarda plissening turg‗unligini 100% deb qabul qilsaq jun 
gazlamalarda 25%, tabiiy va atsetat shoyi gazlamalarda 20%, viskoza shoyida 5% 
bo‗ladi. 
Gazlamalarga namlik-issiqlik ishlovi berish rejimi buzilganda turli nuqsonlar kelib 
chiqadi. Temperatura oshib ketsa, tabiiy tolalardan to‗qilgan gazlamalar kuyishi mumkin. 
Natijada uning pishiqligi 50% va undan ko‗p pasayadi yoki butunlay yaroqsiz holga 
keladi. 
Lavsanli gazlamalarga ishlov berilganda namlik va temperatura oshib ketsa, ularda 
ketmaydigan dog‗lar paydo bo‗lishi, rangi yoki zichligi o‗zgarishi mumkin. 
Haddan tashqari ho‗llab, 140°C dan oshiq temperaturada dazmollanganda atsetat 
gazlamalar eriydi, atsetat tolali gazlamalarda ketishi qiyin bo‗lgan yaltiroq joylar hosil 
buladi. 
Qayta tarash usulida yigirilgan ipdan to‗qilgan zich gazlamalar (gabardin va 
hokazo) ga press yoki dazmolni qattiq bosib yuborish natijasida choklarda yaltiroq joylar 
paydo bo‗ladi. 
Tukli gazlamalar (bobrik va qokazo) da tuklar ezilishi natijasida yaltiroq joylar 
hosil bo‗ladi. Buni yuqotish uchun gazlamalar yengilgina bug‗lanadi. 

---

93