morfologizatsiya — jo‘nalish, o‘rin-payt, chiqish kelishiklari, shuningdek, ayrim egalik shakllari, ko‘plik shaklidagi ot, sifat, olmosh, son kabi so‘zlarning ravishga aylanishi: baxtimizga, kunda, yoddan, to‘g‘riga, uzoqdan, yaqinda, birdan, birga, shunda, bunda, unda-bunda, kechasi, kunduzi, tunlari, oqshomlari;
konversiya (adverbializatsiya) — bir leksik-grammatik kategoriyadagi so‘zning boshqa kategoriyaga ko‘chishi — ayrim ot, sifat, fe’l kabi so‘zlarning ravishlashishi: erta, indin, kecha, kech, kechqurun, burun, hozir, yaqqol, baralla, tugal, bafurja, muttasil, vaqtli, rosa, baravar, uzluksiz, omonsiz, beomon, o‘zgarishsiz, harakatsiz, to‘xtovsiz, beto‘xtov, osha, o‘ta, qiya, qiyo, qo‘sha, qayta kabi kengayish imkoniyatlariga ega.
2.3 Ravishlarning tuzilishiga koʻra turlari va ravishdosh
Yuqorida ta’kidlanganidek, ravishlar tuzilishiga koʻra toʻrtga boʻlinadi.
Sodda ravishlar. Bir asosdan iborat boʻladi. Sodda ravishlar oʻz navbatida ikki xil:
a) tub sodda: koʻp, oz, asta, erta, tez.
b) sodda yasama: oʻz/i/cha, butun/lay, qator/asiga, majbur/an, yoppa/siga, atay/lab, doʻst/ona.
Juft ravishlar:
1. Har ikki qismi yakka holda ishlatiladi: A. Qismlari oʻzaro ma’nodosh: asta-sekin, yana-tag’in, eson-omon. B. Qismalari oʻzaro antonim: nari-beri, ochin-toʻqin, oldinmakeyin, ozmi-koʻpmi, erta-yu kech, kecha-kunduz, qishin-yozin, yozinqishin, tun-kun. C. Qismlarining ma’nosi yaqin: erta-indin, uzul-kesil, ura-sura, unda-bunda.
2. Qismlaridan biri yakka holda ishlatilmaydi: dom-daraksiz, moʻl-koʻl, ora-sira, ora-chora, roʻy-rost, sal-pal, chala-chulpa, eminerkin, huda-behuda, oz-moz.
3. Har ikki qismi yakka holda ishlatilmaydi: azza-bazza, apiltapil, imi-jimida, onda-sonda, eran-qaran, oʻlda-joʻlda.
Takroriy ravishlar: asta-asta, ahyon-ahyonda, birma-bir, birgabirga, galma-gal, darajama-daraja, zinhor-bazinhor, yoʻl-yoʻlakay, sira-sira, sekin-sekin, toʻg’ridan-toʻg’ri, tez-tez, es-es, oʻqtin-oʻqtin, qayta-qayta. (Juft va takroriy ravishla M.Olimovning “Risolai sarf” kitoblaridan)
Do'stlaringiz bilan baham: |