Universiteti "tasdiqlayman"

1. Vazifasi nuqtayi nazaridan til insonlarning o‘zaro fikr almashish, fikrni 
shakllantirish, ifodalash va vositasidir. 
2. Tuzilishi, tashkil topishi nuqtayi nazaridan til muayyan birliklar, 
ularning jami, ularni mantiqiy jihatdan bir-biri bilan bog‘lash qoidalaridir. 
3. Mavjudligi nuqtayi nazaridan til ijtimoiy hodisa, ijtimoiy mahsulotdir. 
4. Informatsiya nazariyasi nuqtayi nazaridan tilni kod bilan tenglashtirish 
mumkin. 
Tildagi 
kodlashtirilgan 
belgilar 
muayyan axborot tashish, uzatish, yetkazish 
vazifasini bajaradi. Bunda kod – axborotni 
yozib olish usuli, matn – axborot, ma’lumot 
berish vositasi hisoblanadi, kanal – axborot 
uzatiluvchi muhit, sharoitni ifodalaydi.
5. Semiotika nuqtayi nazaridan til 
belgilar sistemasi, u moddiy boyliklar – 
tovushlardan tashkil topadi. 
Semiotika va lingvosemiotika 
Semiotika (yoki semiologiya) belgilar sistemasi haqidagi 
fan
bo‘lib, belgilar, ularning tabiati, mohiyati, ko‘rinishlari, 
amal qilishi kabilarni o‘rganadi. Semiotikaning tekshirish obyekti 
jamiyatda qo‘llanadigan belgilar tizimi bo‘lib, bunda 2 tipdagi belgilar farqlanadi: 
tabiiy va sun’iy belgilar. 
Tabiiy belgilar aslida u yoki bu narsa, hodisaning tarkibiy bo‘lagi - 
alomatlari bo‘lib, ular inson ongida muayyan tasavvurlarni uyg‘otishga xizmat 
qiladi.
 Sun‘iy belgilar shartli belgilar bo‘lib, ular predmet va hodisalar haqidagi 
tasavvurlarning o‘rnini bosish uchun xizmat qiladi. Ushbu belgilarning asosiy 
vazifasi ma’lum bir xabarni to‘plash, saqlash, yetkazish, ya’ni insonlar o‘rtasida 
aloqa vositasi bo‘lishdir. Shu bois ularni kommunikativ-informativ belgilar deb 
atash mumkin va ularga turli timsollar, signallarni kiritish mumkin.
Semiotika 
atamasi 
amerikalik 
mantiqshunos Ch.S. Pirs va shveysariyalik 
tilshunos F. de Sossyur asarlarida bir 
vaqtning oʻzida va mustaqil ravishda qayd 
etilgan. Ushbu tushuncha uchun Ch.S. Pirs 
"semiotika" terminini. F. de Sossyur esa 
"semiologiya" terminini qoʻllagan. 

---

138 
Sun’iy belgilar grafik, tovushli va harakatli bo‘lishi mumkin. Jumladan, yo‘l 
harakati belgilarini grafik, signallarni tovushli, qushlar va hashoratlarning ma’lum 
yo‘nalishlarda uchishi, imo-ishora, mimikalar, harakatli belgilar sifatida muayyan 
ma’nolarni ifodalashga xizmat qiladi. Bu o‘rinda ayrim turlarga moslashtirilgan 
Morze, Brayze alifbolarini ham misol sifatida keltirish mumkin. Til ham muayyan 
belgilar sistemasi hisoblanadi va ma’no, tushuncha, fikr kabilarning ramziy belgisi 
bo‘lib keladi va jamiyatda mavjud boshqa belgilar bilan umumiylikka, 
o‘xshashlikka ega. Shu bois tilshunoslik va semiotika fanlari ham o‘zaro uzviy 
bog‘liq bo‘lib, ularning o‘zaro munosabatidan tilni belgilar sistemasi sifatida 
o‘rganadigan lingvosemiotika fani ham yuzaga kelgan. U tildagi belgilar tizimini 
boshqa nolisoniy belgilar va ramzlar bilan qiyoslab o‘rganadi Masalan, 
signallarning ikki tomonlamaligi( qo‘l berish – do‘stlik belgisi), signallarning bir 
tomonlamaligi (masalan, trevoga signali).
Demak, jamiyatda belgilarning turli xillari mavjud bo‘lib, ularning har biri: