Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Ҳимоя тактикаси.
Ҳимояда о`йнашнинг умумжамоа усули шахсий, ҳудудий ва аралаш бо`лиши мумкин. Бироқ қисман бо`лса ҳам бошқа усул елементларидан фойдаланмасдан биргина усулда о`йнайвериш хато бо`лади, чунки бу ҳол ҳимоя тактикасини қашшоқлаштириб қо`яди. Ҳимояда о`йнаш усулларини ҳимоячиларнинг шахсий ҳислатлари ва имкониятларини ҳисобга олиб танлаш керак.
Мудофаа қилаётган жамоа ҳаракатларининг ҳаммаси ҳужум қилаётганлар ҳаракатига жавоб тариқасида бо`либ, рақиблар тактикасининг хусусиятларига қараб уюштирилади. Мудофаанинг яхши уюштирилганлиги жамоага ҳужум ҳаракатларини ҳам муваффақиятли бажариш имконини беради.
Ҳимоянинг асосий мақсади рақибларнинг дарвозага то`пни аниқ отиши имкониятини камайтиришдир. Бунда асосий вазифалар қуйидагилардан иборат бо`лади: 1) қисқа вақт ичида рақиблардан то`пни олиб қо`йиш; 2) ҳужумда иштирок етувчи гуруҳ о`йинчилари орасидаги о`рганилган алоқаларни бузиш; 3) дарвозага то`п отишларига қаршилик ко`рсатиш. 4) о`з дарвозаси олдида то`п учун курашиш ва то`п егаллангандан со`нг ҳужумни ташкил қилиш.
Ҳимояда о`йнаш усуллари ҳилма-хил бо`либ, асосан дарвозани мудофаа қилиш, то`пни қо`лга киритиш учун фаол курашишни назарда тутади. Ҳимоядаги о`йин ҳам ҳужумдаги сингари шахсий, гуруҳ ва жамоа ҳаракатларидан иборат.


Ҳимоя уйини тактикасининг таснифланиши.

Ҳимоя тактикаси

СҲахсий ҳаракатлар

Гурух ҳаракатлари

Жамоа ҳаракатлари

Тўпсиз о`йинчини назорат қилиш

Тўпли о`йинчини назорат қилиш

То`пни олиб қо`йиш

Узатилган тўпни олиб қо`йиш

Уриб қайтариш

Тусик қо`йиш

CҲалгиг`ишлар

ЙОрдам қилиш

Қо`шилиш

Мухокама қилиш

СҲахсий ҳимоя

Худудий ҳимоя

Аралаш ҳимоя

Фаол ҳаракатда

Суст ҳаракатда

Чиқиб

Қайтиб

Жой алмаштириб

Қо`ллар билан то`сиқ қуйиш

Алмашиб

Узатиб

2

3

Қо`шилиб

Қо`шилмасдан

6:0

5:1

4:2

3:3

2:4

5К1

4К2

Жамоа ҳаракатлари.
Ҳимояда жамоа ҳаракатларини ташкил етишда уч тизимдан: шахсий, зонали ва аралаш ҳимоя тизимларидан фойдаланилади.
СҲахсий ҳимоя. Бу қо`л то`пи о`йинида асосий ҳимоя қилиш тизимидир. СҲахсий ҳимоя уч вариантдан иборат: бутун майдон бо`йлаб, майдоннинг о`зига қарашли қисмида ва еркин то`п ташлаш зонасида.
Бутун майдон бо`йлаб шахсий ҳимоя то`пни ё`қотгандан со`нг дарҳол уни егаллаш учун фаол курашишга мо`лжалланган. Ҳимоячилар олдиндан маълум ёки о`зига яқин турган о`йинчиларни тақсимлаб оладилар ва уларни то`п егаллаш ҳамда ва узатиш имкониятларидан маҳрум етиш учун улардан ажралмай кузатади. Ҳужумчилар дарвозага яқинлашган сари ҳимоячиларнинг фаоллик даражаси ортади.
Агар рақиб жамоаси о`йинчилари техник жиҳатдан бо`ш ёки ҳужум қилиши суст бо`лса, о`йин вақтини атайлаб чо`зишса ёки ҳимоя қилувчи о`йинчилар сон жиҳатдан устунликка ега бо`лса, у ҳолда бутун майдон бо`йлаб шахсий ҳимоя қилишни қо`ллаши мақсадга мувофиқдир.
Майдоннинг о`зига қарашли қисмида ҳимоя ҳаракатларини бажарар екан, жамоа о`з дарвозаси томон чекинади ва майдоннинг о`рта чизиг`и яқинида олдиндан тақсимланган о`йинчиларни танлаб олади. То`п егаллаган о`йинчи зич «девор» билан пана қилинади, бошқаларининг то`силиши еса, о`йинчи билан дарвоза орасидаги масофага бог`лиқ, у дарвозабонга қанча яқин бо`лса, шунча зич пана қилинади.
Ҳужумчилар ҳаракатини максимал мураккаблаштириш учун ҳимоячилар бутун майдон бо`йлаб ёки еркин то`п ташлаш зонасида ҳамма ҳужумчиларни зич то`сиб турса, қо`лланилса яхши натижа беради. То`пни бурчакдан уйинга киритишда ёки уйиннинг охирги минутларида жамоа минимал ҳисобда ютқазаётган бо`лса, прессинг қо`ллаш мақсадга мувофиқ бо`лади.
Зонали ҳимоя. Бу тизимда ҳар бир ҳимоячининг ҳаракат қилиш зонаси аниқланади, яъни, унинг зонасига кирган ҳар бир ҳужумчини зич паноҳгоҳ бо`лишга ҳаракат қилади.
О`йинчилар ҳимояга қайтиб келиб, о`злари танлаган жойларини егаллайди, со`нг ҳужумчиларнинг силжиши ва то`пнинг алмаштирилган жойи томон ҳаракат қилади. Ҳужумчининг то`п билан қилган ҳар қандай ҳаракатига шу зонадаги ҳимоячи жавобгардир. Бирмунча хавфли бо`лган 10-12м масофадан ҳужум қилувчи ҳужумчига унга яқин бо`лган ҳимоячи чиқади, бошқалари еса бо`ш қолган жойни то`лдиришади.
О`йинчиларнинг ҳимояда жойлашишининг бир неча вариантлари мавжуд бо`либ асосан уларнинг бештаси зонада жойлашишга ҳаракат қиладилар: бурчакларда, марказда ва иккитаси уларнинг орасида. Бундай ҳолда бирдан-учгача мудофаа чизиг`ини ташкил қилиши мумкин. Енг баланд бо`йли ҳимоячилар о`ртада, қолганлари еса бирин-кетин бурчак тарафга жойлашади. У ёки бу вариантни танлаш рақиб о`йинчиларининг таркиби ва ҳаракат қилишларига бог`лиқ. Узоқ масофадан натижали ҳужум қиладиган жамоага қарши икки чизиқ бо`йлаб мудофаа ташкил етилади-бурчакдаги ва чизиқ бо`йлаб о`йнайдиган о`йинчилар орқали ҳужум қилинса, у ҳолда ҳимоячиларнинг бир-икки қатор мудофаа қилиш чизиг`ида жойлашиш усули қо`лланилади. Кенг тарқалган зонада ҳимоя қилиш тизимлари қаторига 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 лар киради.
Ҳар бир вариант о`зининг турига ега. СҲундай қилиб, 5-1 олдинга чиқарилган о`йинчи ҳар хил усулда ҳаракат қилиши мумкин; то`п билан бо`лган о`йинчига ҳужум қилиш, бомбардир о`йинчига қарши ҳаракат қилиш ёки умумий ҳужумдан четлаштириш мақсадида марказдаги о`йинчининг, унга қарши о`йнаши.
Зонали ҳимояни қо`ллашда, муҳими дарвозага то`п отишга ҳалақит қилиш билан чекланмай, балки ҳужумчиларнинг зонага киришига ё`л қо`ймаслик ва уларнинг еркин то`п узатиш имкониятини мураккаблаштиришдир. Зонали ҳимояда о`йинчи ҳар доим ҳаракатчан, егилувчан ва шиддаткор бо`лиши талаб етилади. Унинг қудрати, шахсий ҳимояга яқинлашган сари ортаверади. Рақибларнинг жойлашишини дастлабки ҳолатга қайтариш ёки ҳамма о`йинчиларни зич паноҳгохда ушлашни кучайтириш мақсадида шундай жойлаштиришлар қо`лланилади.
Аралаш ҳимоя. Бу тизимда шахсий ва зонали ҳимоянинг ижобий томонлари бирлаштирилган. Икки асосий тамойил манфаати алоҳида о`йинчига қарши ҳаракат ва зонадаги мудофаани натижали қилишдир.
Бундай ҳимоя қуйидаги вариантларга бо`линади: 5К1, 4К3, 1К4К1. Буларнинг англатишича, о`йинчиларнинг бир қисми (биринчи рақам) зонани ушлаб туради бошқалари еса, (иккинчи рақам) ҳужумчини шахсан ҳимоя қилади.
Вариант 5К1 – ҳимояни ташкил етишда ко`п учрайдиган усулдир. Бунда о`йинчилар 6-0 зонадагига о`хшаб ҳаракат қиладилар, о`йинчилардан бири еса, кучли ҳужумчига қарши шахсий ҳимояда о`йнайди.
Вариант 4К2 бир вақтда икки о`йинчининг (бомбардир ва марказдаги ёки яна бошқа о`йинчилари) ҳаракатини бог`лаб қо`йиш мақсадида қо`лланилади. Яъни икки маҳоратли ҳужумчига қарши шахсий ҳимояда, бошқалари еса чизиқ бо`йлаб зонада ҳимоя қилиш тамойилларида о`йнайдилар.
Вариант 1К4К1-рақиблар жамоаси чизиқ бо`йлаб о`йнайдиган бо`лса шунга қарши қо`лланилади ва у о`йинчини ҳимоячидан бирига паноҳгохлик қилиш юкланади. Ҳужумни ташкил қилувчи о`йинчига қарши шахсий ҳимоя қо`лланилиб бошқа о`йинчилар еса зонада о`йнайдилар.
Ҳимояда муваффақиятли о`йнаш, барча ҳимоя тизимларини то`ла такомиллаштириб егаллашга ва шахсий ҳимояда яхши ҳаракат қилишни билишга асосланган. Шунинг учун шахсий тизимга устунлик бериш керак. Кейинчалик зона вариантларининг бирини қо`ллаш ва ундан со`нг аралаш ҳимояга о`тиш ҳужум қилишида рақиблар олдига мураккаб вазифалар қо`яди.