Urganch Davlat Pedagogika Institutu Pedagogika fakulteti Texnologik tàlim yònalishi 1 kurs sirtqi bòlim talabasi

Tezkesar po’latlar. Tezkesar po’latlarning issiqlik o’tkazuvchanligi yuqori (600...650ºS) bo’lganligi uchun kesish tezligini 3 – 5 marotabagacha oshirish imkoniyati bo’ladi. Tezkesar po’latlarda asbobsozlik po’latlari-dagi kabi uglerodni miqdorida uni tarkibiga volьfram, molibden, xrom va vanadiylarni katta miqdorda qo’shish hisobiga issiqlik va yeyilishga bardoshli karbidlar hosil qilib uni yuqori issiqlik o’tkazuvchanligiga erishiladi.
Tezkesar po’latlarning yani bir muxim hususiyatlaridan biri, bu termik ishlov berilganidan so’ng yuqori qattiqlikka (NRC 62...65) ega bo’lishidir. Uni egilishga mustahkamligi (δ_e=2900...3100 MPa) asbobsozlik po’latlariga nisbatan ancha yuqori. Yuqoridagi hususiyatlariga assan tezkesar po’latlar kesuvchi asboblarni tayyorlashda asosiy material hisoblanadi.
Tezkesar po’latlar ichida 18% volьframli R18 markali po’lat yaratilgan. Uning kamchiliklari tarkibidagi kamyob volьframni ko’p miqdorda ekanligi sababli, uning narxini yuqoriligi, plastiklik va
mustahkamligini pastligidir, shuning uchun tarkibida volьframni molibden bilan almashtirilgan. Bunda 1% molibdenni kiritilishi 1,5...2% volьframga teng bo’ladi, natijada tezkesar po’latlarning plastikligi va mustahkamligi ortadi. Hozirgi paytlarda R6M5 (S=1,0%, Cr=1,1%, Mn=0,95%, W=1,4%) markali tezkesar po’latlar keng qo’llanib kelinmoqda. Ushbu materialdan tayyorlangan kesuvchi asboblar kesuvchi asboblarning umumiy soniga nisbatan 70% ni tashkil etib normal unumli po’latlar guruxiga kiradi. Tezkesar po’latlarning 8 ta markasi mavjud bo’lib, ular ichiga kobal’t bilan qo’shimcha ravishda (10% gacha) legirlangan, o’z ichiga yuqori darajada vanadiyni (5% gacha) olgan yuqori unumli po’latlar ham kiradi. Ular yuqori issiqlik o’tkazuvchanlik (650...700º S) va yuqori qattiqlikka (NRC 64...67 gacha) ega, lekin mustahkamligi past, narxi R6M5 markali tezkesar po’latlarga nisbatan yuqori. Ushbu po’latlarni asosan issiqbardosh va korroziyaga chidamliligi yuqori po’latlarga ishlov beruvchi kesuvchi asboblarni, konstruktsiyasi murakkab va narxi qimmat bo’lgan sidirgich va tish kesuvchi asboblarni tayyorlashda qo’laniladi. Bunday tezkesar po’latlarga R6M5K5, R9M4K8, R12F4 markali po’latlarni olish mumkin.
Tezkesar po’latlarning xossalarini oshirish quyidagicha amalga oshiriladi:
1) elektroshlakli eritish usulini qo’llab vakuumli–yoyli pechlarda suyultirib quyish; 2) mayda donali struktura va yuqori mustahkamlik hamda yuqori darajadagi legirlanganlikni ta’minlash maqsadida kukunli metallurgiya usulini qo’llash; 3) termomexanik, kimyoviy termik ishlov berish usullarini qo’llash; 4)
titan, niobiy va boshqa elementlarning karbid va nitridlarida yeyilishga chidamli qatlam hosil qilish.