Urganch davlat universiteti oilaviy hayot adaptatsiyasi potensiali ijtimoiy-psixologik tadqiqot predmeti
Download 346.22 Kb. Pdf ko'rish
|
Uslubiy qo\'llanma
|
40 Xulosa Psixologiya fanida qizlarning oilaviy hayotga adaptatsiyasi muammosining nazariy asoslarini ko‘rib chiqish quyidagi xulosalarni chiqarishga imkon beradi: 1. O‘rganilayotgan muammo bo‘yicha ilmiy adabiyotlar tahlili oilaviy hayot bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni o‘rganishning yuqori darajada dolzarbligini ko‘rsatdi, shuningdek er-xotin hamkorligi, oilaviy muloqot jarayoni, ijtimoiy-psixologik adaptatsiya hozirgi zamon ijtimoiy psixologiyasining asosiy muammolaridan biri sifatida maydonga chiqadi. SHu bilan birga, oilaviy hayotning alohida tomonlari olimlar tomonidan turli nuqtai nazardan o‘rganilgan, bu esa mazkur hodisaning mohiyatini ochib berishga va taalluqli ta’rif shakllantirishga imkon beradi. Masalan, bugungi kunda oilaviy hayot, o‘zining mohiyati bo‘yicha xarakatda bo‘la turib, jamiyat rivojlanishi bilan jiddiy o‘zgarishlarga yuz tutmoqda, bu oila va jamiyat mezonlarining o‘zaro munosabatiga nisbatan tasavvurlarning tarixiy va dunyoqarash jihatdan o‘zgarishi bilan bog‘liq. Oilaviy hayot inson hayot faoliyatining muhim sohasi sifatida namoyon bo‘ladi, asosan uning hayotining sifatini umumiy belgilab, jamiyat rivojlanishni xarakatga keltiruvchi kuch sifatida maydonga chiqadi. Mazkur tadqiqot doirasida, oilaviy hayot deganda, yashash joyining, turmushning, manfaatlarning, xis-tuyg‘ularning umumiyligi, umumiy farovonlik va gullab-yashnash maqsadida oldinga intilishlari bilan xarakterlanadigan oila a’zolari (nikohdagi sheriklar, farzandlar, qarindoshlar) o‘rtasidagi alohida munosabatlar va aloqalarning murakkab, ko‘p tomonlama tizimining amal qilish davrini tushunish maqsadga muvofiq. 2. Oilaviy hayot sifati ko‘rib chiqilgan ko‘plagan tadqiqotlarda oilaning muvaffaqiyatliligini ko‘pincha nikoh bo‘yicha sheriklarning, farzandlarning va qarindoshlarning shaxslararo munosabatlarini baholash orqali aniqlaydilar. Muvaffaqiyatli, mustahkam birgalikdagi hayot deganda alohida munosabatlar va aloqalarning shunday tizimi tushuniladiki, ularda oila a’zolari birgalikdagi 41 hayotdan mamnun. YA’ni, muvaffaqiyatlilik, yuksakroq darajada, shaxslararo munosabatlar, oila a’zolarining, ular orasida, odatda, nikohdagi ayol jinsidagi sherik hissiy iliqlik, qadr-qimmatini va o‘zining shaxs sifatida muhimligini sezish, o‘zaro yordam va o‘zaro qo‘llab-quvvatlashga bo‘lgan ehtiyojni ajratadi, ehtiyojlari qondirilgan yoki qondirilmaganligi nuqtai-nazaridan o‘rganiladi. 3. Oiladagi shaxslararo munosabatlar muayyan genderlik tusiga ega, bu erkak va ayol ehtiyojlarining tafovutidan dalolat beradi. Oilaviy hayotning muvaffaqiyatliligiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi eng muhim sohalar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: muloqot sohasi, ya’ni, odatda, erkak jinsidagi sheriklar ko‘pincha ayol jinsidagi sherikning ularni eshitish qobiliyatidan norozi, ayol jinsidagi sheriklar esa erkak jinsidagi sheriklarning o‘z fikrini va hissiyotlarini etarlicha ifodalashga qodir emasliklarini aytadilar; janjallarni hal qilish sohasi, ya’ni, odatda, erkak va ayol jinsidagi sheriklar oilaviy hayotdagi janjallarni samarali hal qilish qobiliyatining mavjud emasligini bildiradilar; shaxsiy sifatlarni baholash sohasi, ya’ni, ayol jinsidagi sheriklar, odatda, erkak jinsidagi sheriklarni, ularda turli odatlarga bog‘lanib qolganlik, hissiy jihatdan sezgir emaslik, rashk mavjudligini, etarli darajada ishonchli emasliklarini ta’kidlab, yuqori baholamaydilar. 4. Zamonaviy tadqiqotlarda adaptatsiya jarayonining o‘ziga xosliklarini ko‘rib chiqish ushbu hodisani ijtimoiy-psixologik mavzuda harakatdagi muvozanatni, biror faoliyatni amalga oshirish davrida shaxsning atrofdagi sotsium bilan lozim bo‘lgan o‘zaro hamkorligini, insonga uning uchun muhim bo‘lgan ehtiyojlarni, uning bilan bog‘liq jiddiy hayotiy maqsadlarni, zarur psixologik salomatlikni saqlagan holda, amalga oshirish imkoniyatini beradigan oilaviy hayotni yo‘lga qo‘yishning alohida va ko‘p tomonlama jarayoni sifatida qarab chiqish maqsadga muvofiqligini ko‘rsatadi. Bundan tashqari, shaxs adaptatsiyasi jarayoni taalluqli shaxsiy transformatsiyalar va o‘zgarishlar bilan xarakterlanadi. Bunda adaptatsiya jarayonini bunday tushunishning o‘ziga xos 42 asosiy xususiyati adaptatsiya jarayonlarining ijtimoiy-psixologik tizimlar faolligini, butunligini saqlashga, adaptatsiya jarayonlarining xaqiqiy atrofimizdagi sotsiumga mos kelishiga yo‘naltirilganligida namoyon bo‘ladi. 5. Insonning oilaviy hayoti, har biri taalluqli ijtimoiy-psixologik vaziyat doirasida amalga oshiriladigan adaptatsiya jarayonlari tizimlari nuqtai-nazaridan qaralishi mumkin. Bunda u nafaqat o‘zining tarmog‘iy to‘ldiruvchisi (tanqidiy, krizisli, vaziyatdan kelib chiqib) bilan xarakterlanadi, balki taalluqli inson tomonidan qanday qabul qilinishi bilan ham xarakterlanadi. Odatda, individ hayot faoliyatining krizis davrlarida adaptatsiya jarayoni murakkablashishi mumkin, ya’ni krizisli vaziyatlar yuzaga keladi, harakatlar esa muvofiq bo‘lmaydi, ya’ni vaziyatga xos reaksiya paydo bo‘ladi. Ushbu xodisalar insonning oilaviy hayotga adaptatsiyasi jarayoniga bevosita taalluqli. |
