Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

 
9.3. Pol, tom va gidroizolyatsiya ishlarini bajarish uchun mashinalar 
 
Pol qilish uchun mashina. Beton va tsementli polarni, styajkalarni, mozaikali va 
polimertsementli pollarni tekislash, zichlash va silliqlashda ma’lum profilli po’lat balkadan 
iborat titrovchi reykalar qo’llaniladi. Ishlov beriladigan maydonning katta–kichikligi va 
qorishmaning quyuqigiga qarab bir va ikki blokli titrovchi reykalar yoki maxsus profildagi 
titrovchi reykalar ishlatiladi. Yuzani titrovchi reykada ishlash quyidagicha amalga 
oshiriladi: pol sat’ini anio’lovchi mayaklarga mashina reykasi o’rnatiladi va uni 
boshqaruvchi yo’lka bo’ylab surganda yotqizilgan aralashma tekislanadi va zichlanadi. 
Titrashni qo’zg’atuvchini reykaga o’rnatilishi, odatda, yo’naltirilgan tebranishni 
ta’minlaydi, shu bilan birga natijaviy markazdan qochma kuch yo’nalishi reykaning yo’na-
lishi bilan bir xil bo’lib, bu boshqaruvchiga mashinani ko’chirishida yengillik tug’diradi. Bu 
ayniqsa, keng qamrovli va og’ir titrovchi reykalarda muxim axamiyatga ega. Tebranma 
reykalarni ko’chirish uchun bikr dastaklar va egiluvchan tortqilardan foydalaniladi. Elektr 
uzatmalilardan tashqari pnevmodvigatelli va ichki yonuv dvigatelli titrovchi reykalar xam 
ishlatiladi.
Beton pollarni silliqlovchi mashinalar, ishchi qismiga qarab parrakli va diskli bo’ladi. 
Parrakli mashinalar uch va to’rt parrakli qilib chiqariladi. Uch parrakli mashinada aralashma 
qisman tekislanadi, to’rt parraklida esa so’nggi toza silliqlash ishi bajariladi. Pollarni 
silliqlash betonning avvalgi qotishidan keyin bajariladi. Parrakli mashinalarning mexnat 
unumdorligi uning qamrov kengligiga, dvigatelь quvvatiga, ishchi qismning burchak 
tezligiga, ishlov beriladigan yuzaning xolatiga va boshqaruvchining bilimiga bog’liq. To’rt 
parrakli mashinalar chidamli, kam titraydi va yaxshi silliqlaydi. Mashina ishchi qismi 
aylanishlar takroriyliging soni 200 min
–1
gacha.
Tekislash va birlamchi ishlov berish past, silliqlash esa yuqori tezliklarda olib boriladi. 
Bundan tashqari burchak tezlikni tanlash ishlov beruvchi yuzaning xolatiga bog’liq 
(qattiqlik o’ancha yuqori bo’lsa, tezlik shuncha katta bo’lishi kerak). Almashinuvchi po’lat 
parraklar ishlov beruvchi yuzaning xolatiga qarab, xar xil o’amrov kenglikda bo’ladi. Keng 
parraklar shilish uchun ishlatiladi, ingichkasi esa beton yuzasini "temirlash"da ishlatiladi.
Diskli silliqlovchi mashina ishqalovchi disk, elektrodvigatelь, chervyakli reduktor, 
boshqarish va yurish qismlaridan iborat. Bolt ponasimon tasmali uzatmani tortish uchun 
mo’ljallangan.
Yuruvchi qismi faqatgina mashinaning qurilish maydoni doirasida siljitishga
mo’ljallangan va u ish vaqtida ajratib o’qyiladi. Ishqalovchi diskka elektrodvigateldan 
ponasimon tasmali uzatma va friktsion muftali chervyakli reduktor orqali xarakat uzatiladi 
va xisoblangan momentdan oshib ketsa, operatorni ximoya qiladi. Diskli silliqlash 
mashinalarining parrakli mashinalarga qaraganda ish unumdorligi kam, lekin ish sifati ancha 
yuqori. Mashinaning ish jarayonida xosil bo’lgan titrashi parrakli mashinalarning titrashidan 
kam.
Pollarning yaxlit qoplamalariga mozaik silliqlash mashinalarida ishlov beriladi. Ular 
korpus, elektrodvigatelь, boshqarish va yurish qismlari dan iborat. Ishlov beriladigan yuza 
ushlagichdagi planshayba o’rnatilgan 6 dona uch qirrali obraziv orqali silliqlanadi. 
Planshaybalar 
yupo’a rezinali amortizatorlar orqali traversaga maxkamlangan. 

---

147 
Amortizatorlar obrazivlarning bir xilda yemirilishiga va mashinaning tekis ishlashiga imkon 
beradi. Traversa tishli g’ildirakdan aylanma xarakat olib aylanadi. Tishli g’ildirak 
shesternya va elektrodvigatelь valiga o’rnatilgan shesternya bilan ilashadi. Bunday 
konstruktsiya traversaning turli tomonga aylanishiga va mashinaning to’g’ri chiziqli 
ilgarilanma xarakatiga imkon beradi. Katta maydonlarga ishlov berilayotganda traktorga 
yoki elektrokaraga bir nechta mashina o’rnatiladi va bularni boshqaruvchi ish joyidan 
boshqaradi. Silliqlashda yuza suv bilan sovutilib turiladi va bu suv silliqlanayotgan yuzaga 
shlang orqali keltiriladi. Katta maydonli uylarda turli o’ziyurar silliqlash agregatlari 
ishlatiladi. Mozaik silliqlash mashinalari ishchi qismlarining aylanish takroriyligi minutiga 
250...750 min
–1
martagacha, abraziv qismlarning chizio’li tezligi esa sekundiga 5...20 m

s. U 
ishlanayotgan yuza turiga, abraziv toshlarning sifatiga va berilayotgan ishlovning 
xarakteriga bog’liq. Dag’al qilinadigan yuzada mashina past tezliklarda, silliqlash va 
jilolashda esa yuqori tezliklarda ishlatiladi.
Pollarning notekis joylarini yo’nish uchun randalash mashinalari ishlatiladi. Uning 
korpusi oldingi rolik bilan ikkita orqa roliklarga sharnirli maxkamlangan traversa orqali 
tayanadi. Traversani tortgichi bilan dastak bog’langan bo’lib, dastakni burish bilan 
randalash chuqurligi o’zgartiriladi. Prujina pichoqli barabanni pichog’i bilan traversani 
bo’shatib bo’lganda ko’taradi. Korpusga dasta maxkamlangan, unda yurgizgich shnuri 
bo’lib, shnur oxirida shtepselli razoyom bor. Elektrodvigatelning aylanuvchi rotori yuzasiga 
maxkamlangan pichoqli baraban mashinaning ishchi qismi xisoblanadi. Elektrodvigatelь 
statorining vali korpusning ikki tayanchiga qo’zg’almas qilib maxkamlangan. Pichoqli 
barabanning uch dona pichog’i bo’lib, ular baraban pazlariga suxariklar yordamida maxkam 
qotirilgan. Pichoqlarning o’rnatilishi polzunlarning tayanch vintlari orqali sozlanadi (bitta 
pichoqqa ikki donadan polzun). Pichoq toblangan yupo’a po’latdan tayyorlanib qirrasi 
o’tkirlanadi. O’tkirlangan qirraning kesish burchagi 36...40
0
. Pichoqning qirqish burchagi 
barabandan 3 mm dan ko’p chiqmasligi kerak. Pichoqlarning to’g’ri o’rnatilishi uchun, 
mashinada mavjud bo’lgan maxsus chizg’ichdan foydalaniladi. Pichoqlarni maxkam 
qotirish zarur, chunki pichoqli baraban aylanishidagi markazdan qochma kuch 2000...3000 
N ga yetadi va u pichoq joyidan chiqib ketishiga sabab bo’lishi mumkin.
Mashina bilan randalash ikki o’tishda bajariladi. Birinchi o’tishda 1,5...2,5 mm 
qalinlikdagi notekisliklar tekislanadi, ikkinchi (ko’ndalang) o’tishda esa 0,5...1,0 mm. 
Mashinaning me’nat unumdorligi 40 m
2

s gacha
Parket va taxtadan qilingan pollarni silliqlash uchun barabanli va diskli mashinalar 
ishlatiladi. Barabanli mashinalar ikki dona oldingi va bir dona royal tipidagi orqa g’ildirak 
tayanuvchi korpus iborat. Yurish g’ildiragi silliqlanayotgan yuzaga barabanning sio’ish 
darajasini sozlash mexanizmi bilan jixozlangan bo’lib, bu mexanizm tortgich orqali 
boshqarish dastasi bilan bog’langan. Mashina korpusiga maxkamlangan sterjenp 
yurgizuvchi va poldan chiqqan qirindilarni yig’ish uchun qop bor. Baraban va 
ventilyatorning aylanishi elektrodvigateldan ponasimon tasma orqali uzatiladigan xarakat 
xisobiga amalga oshiriladi. Ajraluvchi qopqoqqa maxkamlangan siljuvchi rolik mashinaning 
ish vaqtida devorga yaqinlashishini chegaralaydi.
Barabanning tashqi yuzasiga rezina qoplangan bo’lib, u abraziv tasma bilan ishlashini 
yaxshilaydi, ishchi organga bir tekisda yuk tushishini ta’minlaydi, shuningdek, zarbani 
yumshatadi va ish davomida mashinaning titrashini kamaytiradi. Silliqlovchi barabanning 
aylanma tezligi sekundiga 10...22 metr bo’ladi. Barabanning aylanma tezligini tanlash unga 
qoplangan jilvir turi sifatiga bog’liq. Abraziv jilvirning oxiri barabandagi qiyshiq pazga 
kiritiladi va ikkita ekstsentrik vallar bilan tortiladi. Mashinaning ishi davomida xosil bo’lgan 
qirindi ventilyatorga suriladi va olib ketuvchi truba orqali qopga yig’iladi. Tekis va silliq 
yuza olish uchun polni ikki marta silliqlash yetarli bo’ladi: birinchi marta to’g’ri va ikkinchi 

---

148 
marta ko’ndalang yo’nalishda. Mashinaning ish unumdorligi soatiga 40–60 m
2
. Tor 
uylardagi polni, isitish jixozlarini silliqlash uchun diskli mashinalardan foydalaniladi. 
Bunday mashinalarning ishchi qismi disk bo’lib, unda abraziv jilvir yopishtirilgan. Bu 
mashinalarning ish unumdorligi uncha katta emas (5 m
2

soatgacha) va turli xil 
konstruktsiyalari mavjud. 
Zich o’ramli material (linoleum)larni payvandlash ishlari zavod va qurilish 
sharoitlarida uskunalar va infraqizil nurlatgichi bo’lgan qizuvchi dazmol bilan bajariladi. 
Dazmol ikki dona infraqizil lampa shakllantiruvchi plastinka, ximoya g’ilofi, dastasi va o’rta 
plita tashkil topgan ikki parabolik qaytaruvchining fokusiga joylashtirilgan. qaytaruvchilar 
orqali kvarts lampalardan qizish zonasiga yo’naltirilgan nur energiyasi issiqlik energiyasiga 
aylanadi va linoliumning qirg’oqlari 140–150

S gacha (toki linoleum qovushqoq oquvchi 
xolatga o’tgunga qadar) qiziydi va plastinka yordamida bir–biriga qisiladi. Payvand tezligi 
shakllantiruvchi va o’rta plastinkalar orasidagi masofani o’zgartirish bilan sozlanadi. 
Payvandlashdan oldin payvandlanadigan linoleum qirg’oqlariga tsellofan yoki 
ftoroplast tasma qo’yiladi. Payvandlashning borishini nazorat qilish uchun plastinkalarning 
markazida ximoya yorug’lik filьtri 3 joylashgan. Ish xajmi oz bo’lganda apparat 
birlashtiriladigan qirra bo’ylab qo’lda suriladi. Ish xajmi katta bo’lgan joylarda apparat 
elektrodvigateli bo’lgan karetaga o’rnatilib ishlatiladi. Infraqizil nurlar yordamida soatiga 
30...70 metr linoleumni payvandlash mumkin.
Yangi to’shalgan linoleumni pol bilan ilashishi yaxshi bo’lishi uchun tekislanadi, 
buning uchun tebranishi vertikal yo’nalishda bo’lgan mayatnikli elektrik titrash 
qo’zg’atuvchisi bor ikki barabanli katokdan foydalaniladi. Tebranma katok linoleum 
yuzasida qo’l bilan siljitiladi va soatiga 100...200m
2
linoleumni tekislaydi. 
Nazorat uchun savollar 
1.Suvoq agregatlari o’aerlarda ishlatiladi?2.Suvoq agregatlari qaysi detal yoki uzellardan 
tashkil topgan?3.Suvoq agregatlari qanday boshqariladi?4.Pol mashinalari o’aerlarda 
ishlatiladi?5.Yuzani titrovchi reykada ishlish qanday bajariladi?6.Beton pollrani silliqlovchi 
mashinalar ishchi qismiga ko’ra qanday turlaribor?7.Tekislash va birlamchi ishlov berish 
qanday bajariladi?8.Pollaroning notekis joylarini yo’nish uchun qaysi turdagi mashinalardan 
foydalaniladi?9.Parket va taxtadan qilingan pollarni silliqlashda qaysi mashinalar 
ishlatiladi?10.Ko’chma shpaklyovka qiliuvchi agregatlar nima ish bajaradi?
Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati.
1. Asosiy adabiyotlar 
1. R. J. Tojiev qurilish mashinalari, T.: «O’zbekiston», 2001 y. 
2. Akbarov. A. A. qurilish mashinalari -T.: «O’qituvchi», 1992 y. 
3. Stroitelьno’e mashino’ pod red. prof. Volkova D. P. dlya promishlennogo i grajdanskogo 
stroitelьstvo, M.: Vo’s. shkola, 1988 g. 
4. Sulaymanov I. Mashina detallari -T.: «O’qituvchi», 1985 y. 
5. Neelov V. A. qurilish montaj ishlari -T.: «O’qituvchi», 1989 y. 
6. Dovidboev B. Ko’tarish - tashish mashinalari -T.: «O’qituvchi», 1989 y.
1. qo’shimcha adabiyotlar. 
1. Kagramanov R.A. Montaj sborno’x mnogoetajno’x grajdanskix i promo’shlenno’x zdaniy -M.: 
«Stroyizdat», 1987 g. 
2. Ataev S.S., Danilov N.N. Texnologiya stroitelьnogo proizvodstva - M.: Stroyizdat, 1985 
g. 
3. Zablonskiy I. CH. Detali mashin - Kiev, Vo’s. shkola, 1985 g. 

---

149 
4. Afonin I. A., Yefstratov G. I. Texnologiya i organizatsiya montajno’x rabot - M.: Vo’s. shkola, 
1986 g. 
5. SHreyber A. K Organizatsiya i planirovanie stroitelьnogo proizvodstva -M.: Vo’s. shkola, 1987 g. 
6. qurilish mashinalari fanidan tajriba ishlarini bajarish uchun uslubiy ko’rsatma,T.: O’qituvchi, 
1993 y.
7. R.J. Tojiev. qurilish mashinalari Toshkent «O’zbekiston» - 2000 y. 
8. A. O. Fidelev, Yu. F. CHubuk Stroitelьno’e mashino’, izdanie chetvertoe.
Kiev, Vo’sxaya shkola - 1979 g. 
9. Bauman V.A. Stroitelьno’e mashino’ spravochnik v 2-x tomax 4 - izdanie.
Moskva «Mashinostroenie» - 1976 g. 
10. Tojiev 
R.J., 
Tursunmurodov 
K.T., 
Metodicheskie 
ukazaniya 
po 
kursu
Stroitelьno’e mashino’, Fergana – 1989 g.

---

150