Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

Tasmali uzatish. Aylantiruvchi va aylanuvchi shkif va tasmalardan iborat bo’lib, u 
shkifga kiydirib tortib qo’yiladi. Xarakat doirasimon g’ildiraklarni ishqalanishi xisobiga 
uzatiladi. (1. 10 rasm). 
Xarakat tortish orqali olib boriladi. Tortish 
ikkinchi bir shkif orqali yoki prujina orqali amalga 
oshiriladi. 
Tasmali uzatishlar, xarakatni paralel vallar 
orqali uzatadi. 
Asosiy talablar: o’zgaruvchi kuchlanish va 
yemirilishga mustaxkamligi, shkifni yetarli miqdorda 
ishqalanish 
koeffitsientini 
bo’lishi, 
ezilishga 
mustaxkamligi. Buning uchun yuqori sifatli material 
ishlatiladi. Ko’proq qo’llanilayotgani to’qima rezinali 
tasmalar xisoblanadi. Ular Vq30 m/sek tezlikgacha 
bardoshli bo’ladi (1. 11-rasm). 
Bunday tasmalar yuqori sifatli ip qog’ozlardan tayyorlanadi. Keyingi vaqtlarda 
sintetik materialardan to’qilgan tasmalar ishlatilmoqda. Ular Vq75 m/sek tezlikkacha bardosh 
bera oladi. Ba’zan tasmali uzatmalar quvvati 3000 kVt bo’lib uzatish nisbati 20 gacha 
boradi. 
/ildirakni foydali zo’riqish kattaligi, tasmali uzatish Eyler formulasi orqali, ya’ni S
1
-
tortuvchi (qochuvchi) va S
2
- tortuvchi (quvuvchi) uzatmalar qismi orqali ifodalanadi: 
Tishli uzatmalar. Bunday mexanizmlar tishlari orqali xarakatni yoki tezlanish va 
momentni ma’lum burchak ostida uzatib beradi. Xar ikkisidan (juftlikdan) ozroq tishlisi 
shesternya, ko’proq tishlisi g’ildirak deb ataladi. 
qurilish mashinalarining ko’pchiligida tishli uzatmalar ishlatiladi. CHunki ularni (


0,99-
0,97) ish koeffitsienti yuqori, uzoq, muddatli, ishonchli xisoblanib sirg’anib aylanmaydi (1. 12-
rasm). 
Kamchiligi: shovqinli, ish bajarish sifati past. 
Tishlarni sinishi asosan bir-biriga kirishish yuzasini tishlashib qolishidir. Bunga 
sabab,o’ta zo’riqish (yuklanish), ularni charchash natijasida shikastlanishi, yana biri 
qaytarilib (ko’p marta) bir necha bor takrorlanuvchi zo’riqishi (yuklanish) xisobiga bo’ladi. 
1. 10-rasm. Oddiy tasmali uzatish 
sxemasi. 
1. 11-расм. Тасмали узатгичлар схемаси. 
а) оддий бир томонга тортувчи ролик орқали; б)паралел 
валлар бўйича турли томонларга айланувчн; в)ўзаро 
кесишиб ўтувчи ленталар орқали боғланган. 

---

50 
Ochiq xolda turuvchi yoki yopiq xolda ishlaydigan tishli uzatmalar, agar chang, loy, tuproq, 
qum, tosh joylarida ishlasa ularni birikish joylarini yemirilishga olib keladi. Tishli 
g’ildiraklarni birikish va ezilishdagi mustaxkamligi va yemirilishini oldini olishni yuqori 
darajada ta’minlash uchun yuqori kattiqlikda toblangan (NRS 55-62) po’lat ishlatiladi. Ko’p 
xollarda og’ir kuchlanishlarda ishlovchi tishli uzatmalar kam uglerodli legirlangan 
po’latlardan tayyorlanadi. Ko’proq yemirilish joylarida o’rtacha uglerodli ligerlangan 
(azotlangan) po’lat ishlatiladi. Sekin ishlovchi va o’lchammi katta o’qlari siljimaydigan 
ochiq uzatmalarda chugun (markasi SK21-40 va undan yuqori)lar ishlatiladi. 
1. 12-rasm. Tishli g’ildiraklar turlari. 
a) tsilindrli to’g’ri tishli, b) vintli, v) reykali tishlagichli. 
Planetar uzatmalar. Keyingi vaqtlarda qurilish mashinalarida xam siljitilgan o’qlar 
bo’yicha xarakatlanuvchi g’ildiraklar yordamida xarakatni uzatish qo’llanilmoqda. Ularni 
"Planetar" nomi bilan yuritilmoqda. Bunda barcha g’ildiraklar (zvenolar) xarakatda bo’ladi. 
Ikkita g’ildirak yurg’izuvchi bo’lsa, bittasi yuruvchi va aksincha xisoblanadi. 
Afzalligi: bir vaqtda bir necha tishli juftlarni xarakati boshqariladi. Ko’p potokli 
uzatish xosil bo’ladi. Foydali ish koeffitsienti yuqori darajada bo’ladi. 
Kamchiligi: tayyorlash va montaj etish sifatiga katta talablar quyiladi. Vintsimon