Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

uzatmalar. Bunday uzatmalar kesib o’tuvchi o’q bo’yicha aylanma xarakatni uzatadi 
va tishli vintsimon uzatmaga ega bo’ladi (1.13-rasm). Ular vint, 
trapetsiyasimon yoki unga o’xshash rezbali vint va ma’lum burchak 
ostida tish yo’nalgan g’ildirakdan va xar ikkisini tegib turishi xisobiga 
xosil bo’lgan vintdan iborat. Vintli uzatmalardan farqi ularni to’g’ri 
chiziqli birikishidir. Uzatish soni ko’rsatkichi xar bir vintsimon 
g’ildiragining aylanishida bitta tishining soni, vintsimon aylanishi soniga 
to’g’ri bo’lib, quyidagicha ifodalanadi:
2
1
2
1
z
z
n
n
U


bunda n
1
va n
2
- vintsimon va g’ildirakning aylanish
chastotalari. 
Zanjirli uzatmalar. Bunday uzatmalar, xarakatni ikkita paralel 
vallar 
orqali 
boshqarishda 
ishlatiladi. 
Xarakat 
aylantiruvchi 
(etaklovchi), ayla-nuvchi va zanjir asosida uzatiladi. Bundan tashqari tortuvchi va 
moylovchi 
1.13-rasm. 
Vintsimon 
uzatgich sxemasi. 

---

51 
8 7 6 5 4
1. 14-rasm. Zanjirli uzatish (a) va vtulka-rolikli zanjir konstruktsiyasi (b) 
sxemasi. 
1-aylanuvchi g’ildirak 2-aylantiruvchi tishli g’ildirak; 3-
zanjir; 4-val; 5-tashqi plastinkalar; 6-vtulka; 7-ichki 
plastinka; 8-kiydiriluvchi rolik 
moslama va chegara qismi bo’ladi (1.14-rasm). 
Afzalligi: katta oraliqlarga xam xarakatni yaxshi uzatib beradi. Tasmali uzatmaga 
nisbatan o’lchami kichikligi, sirpanib o’tib ketmasligi, yuqori ish samaradorligi (


0,94-
0,98), oson ravishda zanjirni almashtirish mumkinligi bilan belgilanadi 
Kamchiligi: sharnirlarni tezdan ishdan chiqib, yemirilishi, joylashtirishni aloxida olib 
borish, qoziq tasmali uzatmani sozlash, shovqin va tebranishni kuchliligi, element 
konstruktsiyalarini yuqori aniqlikda emasligi xisoblanadi. 
Zanjirli uzatmalarda aloxida g’ildirak (tishli) yulduzchalarini diametri d
1
va d
2
 
quyidagicha bo’ladi: 







1
1
sin
z
t
d

;







2
1
sin
z
t
d

Uzatishlar soni 
Uq
1
2
2
1
z
z



O’qlar orasidagi optimal masofa aq (30-50)t
0 
Foydali aylanma yuklanish miqdori quyidagicha ifodalanadi: 
 
э
вн
k
d
b
k
F


1
bunda [k] - sharnirga tushadigan me’yoriy bosim, rolik vtulkali bo’lsa 
[k]q14-35Mpa bo’ladi.
Bunda: b
vn
 - zanjir eni; 
d - tishli g’ildirak diametri; 
k
e
- moylash, sozlash, yuklanish va boshqalarni xisobga oluvchi koeffitsient k
e
q1,2-3 
Bitta zanjirni uzatish quvvati 
1
1
V
F
N

bunda /
1
- zanjirning foydali aylanma 
zo’riqishi; 
V
1
 
- zanjir tezligi. 
 
Vallar va o’qlar. Vallar va o’qlar o’xshash shaklda bo’lib, aylanuvchi detallarni 
ushlab turish uchun xizmat qiladi. O’q
QA 
nisbatan val o’z o’qi bo’yicha aylanma momentni 
uzatib beradi. Ular ko’ndalang va o’q bo’yicha yo’nalgan kuchlarga, eguvchi momentga xam 
ishlaydi. 
3 2 

---

52 
Geometrik shakliga ko’ra vallar o’qi to’g’ri, yo’nilgansimon va egiluvchan (shaklini 
o’zgartiruvchi) turlariga bo’linadi. Ular asosan eguvchi va qirquvchi momentga 
ishlaydi(1.15-rasm). 
Siljimaydigan (yuk ko’taruvchi moslamalar singari) va
aylanadigan bo’ladi. Valni tayanch qismi tsapfa
deyiladi. Oraliq tsapfalar "bo’yincha" uchlari esa shipa
deyiladi. qirquvchi kuch momenti M