Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

Zanjirli moslamalar. Zanjirli moslamalar bikr (1), yumshoq (2), yarim kattiq (3) yoki 
g’ildiragi yuqoriga ko’tarilagan (4) turlarga bo’linadi. Keyingi vaqtlarda botqoqlik joylarda 
1. 31-расм. Қурилиш машиналарининг харакатланувчи қисмлари. 

---

64 
ishlovchi va yer yuzasini yuk ko’tarish qobiliyati juda past bo’lgan joylarda zanjirsimon 
rezinali metall uzatmalar ishlatilmoqda. Bunday zanjirlar maxsus rezina metall tasmadan yuk 
ko’tarishi yuqori bo’lgan ipchalar yordamida shtampovkalangan. Bular kichik og’irlikga 
ega, yerga tezda moslanib oladigan, o’tishi yaxshi, yana bir tomoni kattiq va yaxshi yuza 
qatlamni buzmaydi. Bir motorli mexanik va gidromexanik uzatmalarda zanjirli uzatma 
ko’proq konussimon tishli uzatmalar orqali amalga oshiriladi. Tezlanish uzatmasi, kulachok 
mufta, tezlikni to’xtatish moslamasi, mashinaning aylantirish moslamasi faqat bitta tomon 
tayanchi orqali bajariladi. (1.31a-rasm). 
Rezina g’ildirakli yuritish moslamalari. Ular asosan ikki ko’p o’qli bo’lib bitta 
tortuvchi yoki ikkita tortuvchi o’q bo’yicha boshqariladi. 
Afzalligi: yuritish moslamasining va tezligining yuqori bo’lishligi, bu esa uni bir 
joydan ikkinchi joyga olib borishda qulay, uzoq, muddatga chidashi yoki zanjirli mashinaga 
nisbatan ta’mirlash oz yoki kam bo’lishligidir. Asosiysi g’ildirakning belgisi bo’lib u ikkita 
sondan iborat bo’lib birinchisi tortuvchi yurituvchi o’qni bildiradi. Tortuvchi o’qni 
ko’payishi, turli joylarda xam o’tishni osonlashtiradi, tortish kuchi sifatini yaxshilaydi, lekin 
siljish xarakatini, yurituvchi mexanizmni murakkablashtiradi. Rezina g’ildirakli yuritish 
moslamalari tayyorlanish moslamasiga qarab, uning xususiyatiga bog’liq bo’ladi. 
Mashinalarga bir tip o’lchamli g’ildiraklar qo’yiladi. SHuning uchun yuklanish ko’p 
tushadigan joylarga ikkitadan qo’yiladi. O’tish joylarida yurishni yengillashtirish uchun katta 
diametrli, keng profilli va arkasimon g’ildiraklardan foydalaniladi. (1.31 b-rasm). 
Arkasimon rezina g’ildiraklarda, qattiq gruntlar va qattiq qoplamali yuzalarda 
yurganda qarshilik kuchi ko’payadi, uni ish muddati ozayadi. 
Markalanishi oddiy profilda ikkita son va chiziqcha bilan ifodalanadi. Misol: 320...508 
mm yoki 12,50-20. Birinchisi rezina g’ildiragining kengligi. Ikkinchisi ichki (kiydiriladigan 
tushadigan joy) diametr (mm yoki dyum) bo’ladi. Keng profilli bo’lsa uchta: tashqi diametr, 
profil kengligi va ichki (tushadigan) diametr (mm) da bo’ladi. Misol: 1500x660x635 mm. 
Keyingi yillarda yurishda (o’tishda), qarshilikni ozaytirish, yemirilishni kamaytirish uchun 
qurilish mashinalarida mashinistning kabina qismida turib, uning sozlash moslamalari 
o’rnatilmoqda. Bu usul bilan xaydalgan yerda yoki nam joylarda rezina g’ildiragidagi bosim 
kuchi ozaytiriladi. Gruntdagi bosim ozayib va tortish kuchi sifati va o’tishi (yurish) 
yaxshilanadi. qattiq yuzalarda rezina g’ildiragi bosimi ko’paytiriladi, unda xarakatga qarshilik 
kuchi ozayadi, uzoqqa chidamliligi ortadi. Mashina 50 km/s bilan xarakatlanganda o’qlarga 
tushayotgan yuklanishni 100 % desak, 8 km/s da 1,5% marta oshadi. qancha tez yursa 
shuncha yengil bo’ladi.