Ushbu to‘plam muallifning ko‘p ylllik pedagogîk ish tajribasining

14. M erosn i b o ‘lish (O ld in g i erta k n in g  
boshqacha ko‘rinishi)
O ta uch ta o ‘g ‘lig a 19 ta otni m eros q ilib
qoldiribdi. Vafotidan oldin katta o ‘g iig a otlaming
j  qismini, o‘rtancha o ‘g iig a j  qismini va kenja
o ‘g i i g a j q ism in i o lis h n i v asiy at q ilib d i.
Otasining vafotidan keyin aka-ukalar otlami otasi 
vasiyat qilganday b o iib olisholmasdan otasining 
do‘stiga murojaat qilishibdi. U kishi o ‘ylab-o‘ylab 
o ‘zining otini ham 19 ta otga q o ‘shib, otlarni 
v asiy atd a aytilganday qilib b o ‘lib beribdi va 
o ‘zining otini minib ketib qolibdi. Shunday qilib, 
katta o ‘g ‘ilga 10 ta ot, o ‘rtancha o ‘g ‘ilga 5 ta ot va 
kenja o ‘g ‘ilga 4 ta ot tegibdi.
Merosni b o iib olish masalasida xatoga kim va 
qanday yo‘1 qo‘ygan?
15. Ochko4z boyning chuv tushgani haqida
Q adim o ‘tgan za m o n d a b ir sav d o g ar boy 
yashab o ‘tgan ekan. U boyligini kundan-kun 
o r t t i r i s h
u c h u n
tin i b - t in c h im a s
e k a n . 
M uhtojlarni q o ila b -q u v v a tla sh , sadaqa berish, 
k am b ag ‘al, beva-bechora va yetim -yesirlarning 
holidan xabar olishni xayoliga ham keltirm as 
ekan. H atto x iz m a tk o rla rin in g haqidan ham
urib qolishga h arak at q ila r ekan. U o ‘zining
27

---

ochko‘z va xasisligidan «xasis boy», deb nom 
chiqargan ekan.
Kunlaming birida xasis boy tijorat ishlari bilan 
safarga j o ‘nabdi. Ammo u safar hali oxirlamasdan 
xursand b o iib qaytib kelibdi.
— Shunaqa ham omadli boiam anm i, — debdi 
u yiga k e lib , — b eh u d ag a pul p u ln i topadi 
deyishmagan ekan. Kutilmaganda mening pulimga 
ham pul oqib kelib qo‘shiladigan b o id i. Y oida 
ketayotib menga bitta ovsar uchrab qoldi. Men 
uning bilan hatto gaplashishni ham istamagandim. 
Ammo uning o ‘zi boshlab qoldi va menga shunday 
taklif bilan murojaat qildi:
— Sen bilan shunday kelishib olamiz, — dedi
u. — Men senga bir oy davomida har kuni yuz 
ming so ‘m berib turaman. Evaziga sen menga 
arzimagan miqdorda pul berib borasan.
Birinchi kuni men yuz ming so ‘m beram an, 
sen m enga b ir tiyin to ia y s a n . Ikkinchi kuni 
yana yuz m ing s o ‘m beram an, sen ikki tiyin 
to ia y s a n . U chinchi kuni men yana yuz ming 
s o ‘m b eram an, sen esa t o ‘rt tiy in to ia y s a n . 
To‘rtinchi kuni men senga yana yuz ming so ‘m 
b eram an, sen m enga sak k iz tiy in to ia y s a n . 
Shunday qilib, bir oy, y a ’ni 30 kun davom ida 
men senga har kuni yuz m ing s o ‘mdan berib 
turam an, sen esa kundalik to io v in g n i har gai 
ikki baravar oshirib borasan.
28

---

—
M en bu ta k lifn i esh itd im -u , safar ham
oxirlamasdan uyga qaytdim, — deb davom qilibdi 
boy.
«H ech nim a, b o sh q a hech n arsa ta la b
qilmayman. Sen faqat ahdingda tur. Har kuni erta 
bilan yuz ming so‘m olib borib beraman, sen esa 
kelishilgan pulni to ia y sa n » , — dedi menga bu 
ovsar yoiovchi, — deb xasis boy b o ig an voqeani 
uyidagilarga gapirib beribdi.
Y oiovchi, boyga bir oy boim asdan kelishuvni 
buzishni xayoliga ham keltirmaslikni ta’kidlagan 
edi.
«Tiyinga yuz minglab so ‘m pul, — o ‘ylabdi 
boy, — agar pulían soxta b o im asa, buning aqli 
joyida emasga o ‘xshaydi. Bu imkoniyatni q o id an
chiqarmaslik kerak».
K e lish u v g a k o ‘ra e rta to n g d a n b o sh lab , 
y o io v ch i yuz ming so ‘m pulni olib kelishi kerak 
edi.
Boy tongni sabrsizlik bilan ottiribdi. Kechasi 
bilan ovsar y o io v c h i gapidan tonmasa edi, deb 
uxlay olmabdi.
E rtalab tong saharda eshik taq illab d i. Boy 
shosha-pisha eshikni ochsa, y o io v c h i q o iid a
y u z m in g s o ‘m b ila n k e lib tu rg a n ek a n . 
K elishuvga asosan, boy yuz ming so ‘mni olibdi 
va u n g a b ir tiy in b erib q a y ta rib y u b o rib d i. 
D a rh o l ic h k a rig a k ir ib p u lla rn i k o ‘zd a n
29

---

kechiribdi va sanab chiqibdi. H aqiqiy pullar, 
yana roppa-rosa yuz ming so ‘m.
Ertasiga tong saharda yoiovchi yana yuz ming 
so ‘m olib kelib, ikki tiyin olib ketibdi.
Boy y o ‘lo v c h in in g kelm ay q o lish id a n
tashvishlanib, tongni bedor ottiradigan b o iib d i. 
X asis boyni q o ‘rquv ham bosibdi. E shiklarni 
m ahkam
b e k ila d ig a n , 
d e ra z a la rn i 
esa 
ochilmaydigan qilibdi.
Yo‘lovchi esa uchinchi marta ham kelib, yuz ming 
so‘mni beribdi-da, to‘rt tiyinni olib, — ertaga yana 
kelaman, 8 tiyin tayyorlab qo‘y, gapingdan qaytishni 
xayolingga ham keltirma, — deb jo ‘nab qolibdi.
Boy esa o ‘zid a y o ‘q x u rsan d . Y o‘lovchi 
qandaydir qaroqchiga o ‘xshamaydi. Arzimagan 
tiyinlar hisobiga kuniga yuz ming s o ‘m kelib 
turibdi.
—
Eh, kallavaram, — o ‘zini koyibdi boy, —
nega bir oyga kelishdim-a, ikki oyga cho‘zishni 
kelishsam boim asm idi?
Ana shunday qilib bu jarayon davom etaveribdi. 
0 ‘n b esh in ch i ku n d an b o sh la b , b o y n in g
yoiovchiga beradigan puli ham orta boshlabdi.
O yning oxiriga borib esa, o ch k o ‘z boy bor 
boyligidan ayrilib, xonavayron b o iib d i.
H iso b la b k o ‘rin g -c h i, aziz b o la la r, boy 
yigirmanchi kundan boshlab, yo io v ch ig a kuniga 
qanchadan pul qaytargan ekan?
30

---

Xasis boy oyning oxirida y o io v c h ig a jam i 
qancha pul to ia g a n , bu esa y o io v ch ig a qancha 
pulga tushgan ekan?