Услубий ёндашув ахмеджанов а. Р. Сервис иқтисодиётида самарадорлик ва унумдорликни

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 9(129)
нинг самарали фаолияти деганда иқтисодий ва 
сиёсий кўрсаткичларнинг умумийлиги тушуни­
лади. шунинг учун ҳам унга нисбатан умумлашти­
рувчи тушунча – ижтимоий ва иқтисодий тушунча 
мос келади. Бу тушунча самарадорликнинг икки 
томонлама кўринишини, яъни миқдорий ва сифа­
тий жиҳатларини акс эттиради (1­расм).
Иқтисодий самарадорлик хўжалик юритувчи­
лар фаолиятлари натижасини акс эттиради, ижти­
моий самарадорлик эса иқтисодий субъектлар­
нинг ижтимоий самарадорлигини, уни жамият 
ҳаётининг турли томонларига таъсирини акс 
эттиради. Бунда ижтимоий ва иқтисодий сама­
радорлик муайян даражада ўзаро боғлиқдир. 
Ижтимоий самарадорликка эришиш – инсонлар­
1
Муаллиф томонидан тузилган.
2
Муаллиф томонидан тузилган.
нинг ижтимоий яшаш шароитларининг яхшила­
ниб бориши бўлиб, у иқтисодий самарадорликни 
оширишга имкон яратади. Оқибатда у инсоннинг 
меҳнат қилиш қобилиятига таъсир кўрсатиб, унинг 
меҳнат унумдорлигини оширишга олиб келади. 
шу билан биргаликда, ижтимоий дастурларни 
амалга ошириш учун моддий асос зарур. Бу мод­
дий асос корхоналар фаолияти иқтисодий сама­
радорлигини ошириш орқали эришилади. Демак, 
сервис иқтисодиёти шароитида самарали фао­
лиятнинг янгича мазмунини қуйидагича ифода­
лаш мумкин: фаолият самарадорлиги самарадор­
лик тушунчасининг моҳияти ёки мазмуни билан 
ўлчанмайди, балки ижтимоий самарадорликни 
ташкил қилувчи кўрсаткичлар орқали белгила­
нади. Бу кўрсаткичлар иқтисодий самарадорликни 
белгиловчи кўрсаткичларга нисбатан кенгроқ 
мазмунга эга. Самарадорликни ташкил этувчи 
1-жадвал. Индустриал ва сервис иқтисодиётининг фарқланувчи асосий белгилари
1
.
Асосий белгилар
Иқтисодиёт турлари
Индустриал иқтисодиёт
Сервис иқтисодиёти
Иқтисодиётнинг етакчи тармоғи
Саноат
Хизмат кўрсатиш
Ишлаб чиқаришнинг асосий ресурси Капитал
Билим ва ахборотлар
Иқтисодий ўсиш мазмуни
Миқдорий (оммавий ишлаб 
чиқаришнинг миқдорий 
кўрсаткичлари билан 
ўлчанади)
Сифатли, ижтимоий 
йўналтирилганлиги (турмуш 
сифати кўрсаткичи билан 
ўлчанади)
Самарали фаолият йўналиши
Минимал сарфлар ҳисобига 
максимал оммабоп 
маҳсулотлар ишлаб чиқариш 
имконияти
Жамиятда турмуш сифатини 
ошириш, ижтимоий 
мақсадларга йўналтирилган 
эҳтиёжларини максимал 
даражада қондириш имконияти