Узбекистон олий ва урта махс
Download 2.66 Mb.
|
НИЗОМИЙ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА tasviriy faoliayt 22
- Bu sahifa navigatsiya:
- SHCHEzSH
|
%ajmli yoki relefli obrazlardan butun kompozitsiya yasash tushuniladi.
Modellashtirish texnikasi turli va rang- barang bulib, shu bilan birga kichik yoshdagi bolalar xam bajara olish imkoniyatiga egadirlar. Fazoviy tasvirlarni modellashtirishda plastik materiallardan narsalarni yasash ajoyib imkoniyatlarni beradi. ADABIYOTLAR RUYXATI Takomillashtirilgan "Bolajon" tayanch dasturi. T.: 2016. Maktabgacha ta’limga kuyiladigan davlat talablari. T.: 2017 "Bilimdon" dasturi. T.: 2014 Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djuraeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashgulotlari. T., 2014. D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi buyicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007 "Bola shaxsini rivojlanishining dolzarb muammolari". Xalkaro ilmiy - amaliy anjumanining te’zis va makolalar tuplami. 2008 yil. Djalalova D.X. Osnovnыe tendensii razvitiya sovremennoy yaponskoy shkolы. Avtoreferat dis.k.p.n. 2004. Titov V.A.Pedagogika zarubejnыx stran (sravnitelnaya pedagogika). A- Prior, 2010. Ishmuuamedov R., va boshk. Ta’limdainnovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog-ukituvchilari uchunamaliy tavsiyalar). - T.: "Iste’dod" jamfarmasi, 2008. Xasanova SH. amaliy mashFulot: Maktabgacha ta’lim muassasada applikatsiya ishiga urgatishning vazifalari va turlari (4 soat) Ishning maksadi: Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning applikatsiya kilish malakalarini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat. Applikatsiya turlarini urgatish va ishlarini taulil kilish, turli yosh guruulari uchun applikatsiya mashgulotlarining interfaol ishlanmalarini ishlab chikish. Predmetli applikatsiya - bolalar kogozdan kirkish va fonga alouida predmet tasvirlarini yopishtirish mauoratini uzlashtiradilar.Faoliyat xususiyatiga kura atrofdagi predmetlarni ancha umumlashgan shartli tasviriy uyinchoklar, xalk amaliy san’ati namunalarida ifodalash mumkin buladi. Boshlangich boskichda tarbiyachi-pedagog tayyorlagan kismlardan predmetni elimlaydi: - turli rangdagi ikkita koptok, yarimta bulaklar, kuzikorin- kalpokcha va oyokcha; aravacha - turtburchak asos va dumalok gildiraklar. Bolalar shakli, tuzilishi, ranglar birikmalari, xajmi, farklangan predmetlarni tasvirlashlari mumkin. Predmetli applikatsiya uchun katta xajmdagi materiallarni tanlash kerak buladi. Masalan, uzumning katta barglari, eman, zarang, tog terak, kashtanning katta barglari yoki tut barglari bulishi xam mumkin. Dekorativ applikatsiya- turli bezaklar xosil kilish bilan boglik bulgan faoliyat turi. Dekorativ applikatsiyada bolalar kirkish maxoratini ritm, simmetriya buyicha turli rang birikmalarini turli bezak elementlarini birlashtirish, kirkish maxoratini uzlashtiradilar. Bu mashgulotlarda bolalar predmetlarni dekorativ stillashtirish, ularni tuzilishiga axamiyat berish, namunalarni yangi sifatlar bilan boyitishni urganadilar. Bu mashgulotlarda bolalar yana kuyidagilarni urganadi: predmetlarni uzgartirish, ularning tuzilishini umumlashtirish, namunalarni yangi sifatlar bilan takkoslash. Mazmunli applikatsiya - uz oldiga kiyin masalalarni kuyadi va ba’zi bir koidalarni bajarilishini talab kiladi: rang, shakl buyicha bir- birlariga tugri keladigan tabiiy materiallarni yigittt kerak. Masalan, barglar va chiganoklar va mayda toshlar, somon, taxta kipikdari, kurigan shoxchalar, danaklar va xokazolar. Asosiy e’tiborni fon va materiallar rangi mosligiga karatish lozim. Syujetdagi tasvirlarga asosiy kaxramonlarni yorkin rang bilan kompozitsion echim kilib olish, ya’ni aloxida e’tibor karatish kerak. Syujetli mavzu applikatsiya syujet yoki mavzu bilan boglik predmetlarni yopishtirish va kirkish maxoratini muljallaydi. Bunda asosan bola oldiga kuyidagi masalalar kuyiladi: U predmetlarni kirkish, bir-biri bilan takkoslaganda ularni xajm buyicha farklash; U asosiy predmet, asosiy kaxramonlar yuzini kursatish, vaziyat va xarakat joyi bilan ularni boglash. U asosiy xajm, rang bilan burttirish; U personajlarning fe’l-atvori, uziga xosligi va ularning imo- ishora, xolati, kiyimi, rangini kursatish; U predmetlarni yassi joyda joylashtirish: bir chizikda, katorda gorizontal va vertikal buyicha predmetlarni buyini kursatgan xolda. X,ar bir guruxda bu masalalar turlicha amalga oshiriladi. Ularning murakkablashishi bilim, maxorat va malaka darajasiga boglik, atrof- olamning xar xilligi turli syujetlarni applikatsiyada aks etishi uchun boy material takdim etadi. Kattalarning maksadi- bu faollikni kullash, sunishiga yul kuymaslik, unga ijodiy xarakter berishdir. Bolaning faolligi va mustakilligi rivojlanishi uchun kerakli tasvirlar berib borish lozim. Tasviriy faoliyatda turli materiallar va tasvirlashning texnik usullarini turlicha kurinishda bajara olish yullarini bolalarga urgatish lozim. SHundagina bolalar applikatsiyaning turli usullarini kullagan xolda obrazlarni tasvirlashda ular uz kuchiga ishongan xolda shugullanadilar. Tabiiy materiallar tarbiyachi raxbarligida ekskursiyalarda tuplanadi. Ekskursiya uyushtirishdan oldin bolalarga bulajak ish namunasi kursatiladi. Bolalar uni dikkat bilan kurib, unda ishlatilgan barg plastinkalarining shaklini, daraxt navlarini anikdaydilar. SHundan sung uyushtiriladigan ekskursiya rejasi tuziladi. Ekskursiya marshrutida aloxida e’tibor beriladigan ob’ektlar (eman, zarang, akatsiya daraxtlari, xasharotlar) aniklanadi. Bolalarning e’tiborlari va akliy faoliyatlarini kuzatilayotgan ob’ektning zarur bulgan asosiy muxim belgilari va xususiyatlarini ajratishga, tuplanayotgan materialni tugri baxolashga yullaydigan savollar tuziladi. Daraxtzorga kelganda bolalar kayfiyati kutarilib, ular xar narsaga kizikish bilan karaydilar, barglar, ularning ranglari bolalarni ajablantiradi. Kuzning guzalligini, uning ranglarini, tukilgan barglar xidi va ular uzining elastiklik xususiyatini yukotganligini, kattiklashib, sinuvchan bulib kolganligini kuradilar. Bolalarning atrof- tabiat bilan zavklanishlari kamayib borishiga karab, ularning e’tibori barglarning shakli, daraxtlar navlariga karatiladi. Ana shu vaktda usimliklarda sodir bulayotgan ichki jarayonlar kiska va tushunarli shaklda bayon etib beriladi: jumladan, usimlik yangi sharoitlarga moslashib, kishga tayyorgarlik kuryapti. Bolalarning e’tibori atrofda uchib yurgan kapalak, ninachilarga, ularning asosiy belgilariga jalb kilinadi. Uchib yurgan xasharotlar ularning tuzilish shakllari mexnat jarayonida xasharotlar applikatsiyasini tayyorlash uchun obrazmaterial xizmatini utashi kerak. Bolalar barglarni tuplar ekanlar, ularning ranglari, shakllarini kiyoslashni urganadilar, bu ularning kuzatuvchanligini ustirishga yordam beradi. Tuplangan barglar oldindan tayyorlab kuyilgan daftar varaklari orasiga kuyiladi. SHundan keyin bolalarga barglarning mexnat mashgulotlarigacha rangini yukotmasligi, buralib ketmasligi uchun kanday ishlov berish kerakligi tushuntiriladi. X,ar bir ekskursiyada bolalarning e’tibori insonning yaratuvchilik mexnatiga albatta jalb etilishi kerak. Ekskursiya oxirida yakun yasaladi, ekskursiyada egallangan bilimlar umumlashtiriladi. Bundan tashkari, bolalarga kapalak va ninachilar tasviri tushirilgan rasmlarni kurish, ularning tanasi va kanotlarining shakli, rangiga aloxida e’tibor berish topshiriladi. Bunday uyushtirilgan ekskursiyadan keyingi mashgulotda bolalar applikatsiyalarni ishtiyok bilan namoyish kiladilar, applikatsiyani uz istaklariga kura, uzlari tuplagan materiallardan mustakil yasash topshirilsa, kizikishlari yanada ortadi. Bunday mashgulot kuyidagi tuzilmasiga ega bulishi mumkin: MashFulot mavzusi va maksadini aytish. Utkazilgan ekskursiya buyicha sux,bat kuyidagicha buladi: a) ekskursiyada kaerda buldik? b) kanday daraxtlarni kurdik, ularning nomini ayting? v) ularning barglarining shakli bir xilmi? g) kanday xasharotlarni kurdik? Namuna taulili: a) kapalak kanday kismlardan tashkil topgan? b) uning kismlari kanday joylashgan? v) uni tasvirlashda kaysi daraxtlar barglaridan foydalanilgan? Ishni bajarish tartibini aniklash: a) kapalakning ayrim kismlari (tanasi, kanotlari)ning joylashishini tasvirlash; b) kapalakning tanasi va kanotlari uchun shakli xamda ulchamlari bir xil bulgan barglarli topish; v) ularni kogozda joylashtirish; g) ishni amaliy bajarish. Applikatsiyani bajarish buyicha mustakil ish: a) kapalakning ayrim kismlarini kogozda tugri tasvirlash; b) shakl, ulcham va buyoklarini tugri tanlash; v) elimlash ishlarini tartibli bajarish; g) kapalakning kuz va muylarini tugri tasvirlash; d) ish bajarilgan kogozning orkasida barglaridan foydalanilgan daraxtlarning nomlarini yozish; Ishni bauolash. Nazorat savollari Applikatsiya turlari xakida ma’lumot bering. Modellashtirishdagi plastik materiallarni afzalliklari xakida ma’lumot bering. Applikatsiya ishini bajarishda ishlatiladigan kerakli asbob uskunalarga bulgan talablar xakida ma’lumot bering. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiiy va tashlandik materiallar bilan ishlashga urgatishda mashgulot tuzilmasiga izox bering. Trafaret, muxr, shablon tayyorlash texnologiyasi xakida suzlab bering. ADABIYOTLAR RUYXATI Takomillashtirilgan "Bolajon" tayanch dasturi. T.: 2016. Maktabgacha ta’limga kuyiladigan davlat talablari. T.: 2017 "Bilimdon" dasturi. T.: 2014 Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djuraeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashgulotlari. T., 2014. D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi buyicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007 "Bola shaxsini rivojlanishining dolzarb muammolari". Xalkaro ilmiy - amaliy anjumanining te’zis va makolalar tuplami. 2008 yil. Djalalova D.X. Osnovnыe tendensii razvitiya sovremennoy yaponskoy shkolы. Avtoreferat dis.k.p.n. 2004. Titov V.A.Pedagogika zarubejnыx stran (sravnitelnaya pedagogika). A- Prior, 2010. Ishmuxdmedov R., va boshk. Ta’limdainnovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog-ukituvchilari uchunamaliy tavsiyalar). - T.: "Iste’dod" jamfarmasi, 2008. Xasanova SH. mavzu: Maktabgacha ta’lim muassasalarida turli yosh guruularida kurish-yasashga urgatish metodlari, turlari.(2soat) Ishning maksadi: Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning kurittt- yasash malakalarini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat. Kogozdan kurish-yasashga urgatish, ishlarini taxlil kilish, turli yosh guruxlari uchun kurish-yasash mashgulotlarining interfaol ishlanmalarini ishlab chikish. Kurish-yasash lotin tilidan olingan bulib, turli predmetlarni, kism va elementlarni ma’lum bir xolatga keltirish, ma’nosini bildiradi. Kurish-yasash faoliyati - amaliy faoliyat bulib, oldindan belgilangan, biror maksadga karatilgan real vokealikdir. Kurish-yasash materiallarining turlari. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarga kurish-yasash faoliyatini urgatishda kurilish materiali, turli konstruktorlar, kogozdan, tabiat, tashlandik materiallaridan foydalaniladi. Materialni turi- kurish yasash turini aniklab beradi. Kurilish materiallari. Kurilish materiali-mayda va yirik-geometrik figuralardan (kub, silindr, prizma va uokazo) iborat. Mashgulotlarda kurilish materiallaridan turli xil tuplamlardan foydalaniladi: M.P.Agapovning № 2, 3, 4, 5, 6, 7. mazmunli tuplamlar: Kichik kurilish materiallari: “Kosmodrom”, “Temir yul vokzali” va boshkalar. Konstruktorlar. Maktabgacha ta’lim muassasasalarda konstruktorlardan (taxtali, plastmassa, metall va keramika) foydalanadilar. Bu tuplamlar orkali turli konstruksiyalar yasash mumkin. Tarbiyachi raubarligida bolalar oddiy birlashtirish usulidan suratlar buyicha turli xil uarakatli konstruksiyalar yasaydilar. Asosiy dikkat bolalarni ma’lum kismlarini birlashtirish malakalarini shakllantirishga karatiladi. Bunda bolalarni kullarini muskullari ishtirok etadi, kul muskullari uali yaxshi rivojlanmagan buladi. Tarbiyachi raubarligi ostida bolalar yangi birlashtirish yullarini va turli xil xarakterdagi konstruksiyalarni rasmga, chizmaga karab yaratishga urganadilar. Bu ishlarni bolalarga taklif etishdan oldin, tarbiyachining uzi bu konstruktorlar, ularga berilgan metodik kursatmalar bilan yaxshilab tanishib, urganib chikishi zarur. Bolalarga kurilish materiallari va konstruktorlar tuplami uammasi birdaniga berilmaydi, balki asta-sekin, ketma-ket bolalarning uzlashtirishlariga karab beriladi. Lego, mozaika, “Tangram”, “Tuxum”bular stol uyinlari uisoblanib, bolalarni konstruktorlik, dizaynerlik, yaratuvchanlik uislatlarini shakllantiradi va rivojlantiradi. KoFOZdan kurish-yasash. Origami. Bu uogozni buklash yuli bilan narsa yasash ma’nosini bildiradi. Kirigami. Bu uogozni yirtish yoki simmetrik kirkish yuli bilan yasash yuli bilan narsa yasash ma’nosini bildiradi. Kusudama. Bu kogozni buklash yuli bilan gul yasash ma’nosini bildiradi. Sukudama. Bu kusudama modullaridan kugirchok yasash ma’nosini bildiradi. Barchasi bitta suz bilan “origami” deb yuritiladi. ^OFoz va tabiat materiallaridan kurish -yasash. Maktabgacha ta’lim muassasasida turli xil uyinchoklarni yasash uchun kogozdan tabiat materialidan keng foydalaniladi. Bolalarga kogozning turli xil turlari beriladi: vatman, karton, yupka va turli kogozlar. Tarbiyachi bolalar bilan birga tabiiy materiallarni tayyorlab, bir yil ichida ularni gamlaydi. YOzda somon, manzarali daraxt mevalari, yongokdar teradilar. Mevalar urugi yaxshilab yuvilib kuritiladi, bunday uruglar maxsus kutilarda sakdanadi. Bu xildagi kullanmalarni yasash uchun kuyidagi materiallardan xam foydalaniladi: kogoz, karton, plastilin, sim, gugurt chupi, elim, kaychi. K^oz tabiat va tashlandik, materiallari. Bu materiallar bolalar bogchasida turli-tuman uyinchoklar yasash jarayonida foydalaniladi. Bu jarayon fakatgina foydali bulibgina kolmay, balki kizikarli va bolalar tomonidan sevib bajariladigan jarayondir. Bolalar xilma-xil turlardagi kogozlar bilan ishlaydilar. Xilma-xil tabiat materiallari manzarali daraxt mevalari, shox-shabbalar va boshkalar. Tarbiyachi bolalar birgalikda tabiat materiallarini oldindan tayyorlab boradi. Masalan: uruglar, danaklar, yaxshilab yuvilib, kuritilib yigiladi. eman va kashtan yongoklarining daraxtdan tukilishi bilan terib oladilar. CHinor va yasen daraxtining urugi esa kishda yigiladi. X,ar bir tabiat materialining turi aloxida kutichalarda saklanadi. SHuningdek, ulardan uyinchoklar yasashda, yordamchi materiallar, kogoz, karton, plastilin, simlar, elim va mexnat kurolllari, kaychi, bigiz, igna va boshkalar kullaniladi. Urta guruvda tabiiy material va k^ozdan kurish -yasashga urgatishning vazifalari. Bolalarni yangi kurilish materiali-kogoz bilan, uning xususiyati bilan tanishtiriladi. Urta gurux tarbiyalanuvchilari tabiat materiali bulgan - shox, barg, ildiz, turli yongoklar, ularni pustlaridan narsa yasashga urgatib boriladi. Tarbiyachi bolalarga tabiiy materialning borligi va uni turli xil narsalarni yasashda kerakligini yoritib beradi. Bolalarda umumiy kunikma va malakalar shakllanib boradi, ya’ni predmetlarni tekshirish, ketma-ketlikka asoslanib ishlash, boshlagan ishni oxirigacha bajarish, xamda kullarni anik xarakatlanish va xokazolar. Dastlabki mashgulotda tarbiyachi bolalarga bir necha predmetlarni, kogozdan yasalgan uyinchoklarni kursatib uni buklab, yopishtirish orkali archani yasatish uchun, uyin va sovgalar uchun turli xil kizikarli uyinchoklar yasash mumkinligi xakida gapirib beradi. Birinchi mashgulotdayok bolalar tarbiyachini kursatmasi va tushuntirishi asosida kogozni teng ikkiga buklashni urganadilar. Keyingi mashgulotlarda archa uchun uyinchok, sovga yasalgan paytlarda bu kunikma mustaxkamlanadi. Mashgulotlarda uycha, avtobus, yuk mashinasini yasatganlarida bolalar tayyor elementlardan uyinchok yasash, asosiy kismga aloxida kismlarni yopishtirishni xam urganadilar. Masalan: uychaga-eshik, derazani; avtobusga-oyna, gildirak yopishtiradilar. Topshirikni bunday turini bajarish fakat texnik malakalarni shakllantirib kolmay, balki bolalarni akliy faoliyatini, mustakil ishini xam rivojlantiradi. Uyinchokni yasashdan avval bolalar kaysi kismni bir biri bilan birlashtirishni, kaysi kismni yopishtirish kerakligini uylaydi. YOz paytida bolalar tabiiy materiallardan foydalana boshlaydilar. Avvalo tarbiyachi bolalarni shu material bilan oldindan yasalgan sodda kurilmalar bilan tanishtirib, aloxida predmetlarni, ular urtasidagi uxshashlik, undan kanday foydalanish kerakligini tushuntiradi. Tabiiy material, kogozdan kurittt- yasash mashguloti, kurilish materiali bilan kurish-yasash mashguloti almashinib turadi. Urta guruuda tabiiy material va kogozdan kurish -yasashga urgatishning metod va usullari. Urgatishning asosiy usuli - namunani kursatish va tushuntirishdir. Tushuntirish kiska va anik bulishi kerak. Tarbiyachining anik, tushunarli kilib tushuntirishi uchun bolalar vazifani tulik bajarishlari lozim. Kogozdan uycha yasash davomida, tarbiyachi bolalarga tayyor uychani kursatadi (kalin kogoz 2 ga buklangan, ustida esa trubali tom) va u nimadan kilinganini suraydi. (kogozdan-uy, rangli kogozdan esa tomi, poloskadan truba, deraza, eshiklar va uokazo). Oldingi tajribalarga tayangan uolda, tarbiyachi bolalar bilan birga uychani ketma- ketlik asosida kurishni davom etadi. Kachonki bolalarga murakkab konstruksiya berilsa, ularni tajribalarini uisobga olgan uolda tarbiyachi bajarish usulini tulaligicha kursatib, tushuntirib beradi. Agar yasaladigan narsa sodda bulsa, bolalar uzlari mustakil bajarishlari mumkin, lekin tarbiyachi namunani bolalarga kursatadi. Masalan, yozuv kitobchalari yasash mashgulotida tarbiyachi bolalarga bir necha xil applikatsiya bilan bezatilgan yozuv kitobchalarini namoyish kiladi va bolalardan mustakil bajarib, sung uni bezashni iltimos kiladi. Yilni oxirida bolalarda kogoz bilan ishlash tajribasi ortganligi uchun tarbiyachi bolani xouishlari buyicha kurish-yasash mashguloti utkazadi. Tarbiyachi bu mashgulotdan 1-2 kun oldin bolalarni kogozdan yasalgan narsalarni kurgazma kilib, bolalarga ularni kanday yasalganligini eslatib kuyadi. Mashgulot davomida tarbiyachi bolalar ishiga raubarlik kilib tekshirib boradi. Tayyor bulgan narsalarni taulil kilganda tarbiyachi asosiy e’tiborni tugri va ozoda bajarilgan ishlarga karatadi. Tabiiy materialdan narsa yasashga urgatish yilning ouirida boshlanadi. Masalan: yongok pustidan tipratikan yasashga urgatishdan oldin tarbiyachi bolalarga tipratikanni uzini kursatadi. YOki uning rasmini kursatadi, uni tanasi igna bilan koplanganligini, oyoklari kaltaligini tushuntiradi. Keyin mashgulotda tayyor uyinchok bilan rostakam tirik tipratikanni solishtiradi, sung uni kanday yasashni bir bir kursatadi. Uning tanasi yongok pustidan, ignalari, yuzi plastilindan yasaladi. Avval yongok ustiga plastilin surtiladi, yuz tuzilishi va ignalarini yasaydi. Mashgulot davomida bolalarga maslaxat berib yordamlashadi. Bolalarning barcha yasagan narsalari ma’lum bir maksad uchun ishlatiladi. Albomlar-rasm uchun, yuk mashinasi. Uychalar-uyinlar uchun. SHunda bolalarda uiziuish uygonadi, shuning uchun narsalarni kizikib chiroyli toza bajaradilar. Kurish-yasash uchun kerak bulgan materialni tayyorlash tarbiyachidan kup vaktni V Tk SHCHEzSH&Щ. G, V* ^ talab etadi. Kurilish materiallari bilan turli xil predmetlarning turlicha timsollarini yaratish kabi ijodiy bolalarda shakllantirish amalga oshiriladi. Katta guruuda tabiiy material va kogozdan kurittt -yasashga urgatishning vazifalari. Bolalarga kogozni teng buklash, turt buklash, buklangan joyni tekislash malakalari urgatib boriladi. Kogozni 16 kvadratlarga buklash, burchak va tomonlarini anik joylashtirish, doirani diametri buylab buklash va konus uosil kilib yopishtirishni urgatiladi. Masalan: kogoz silindirni birlashtirib turli, murakkab bulmagan kompozitsiyalarni yasaydilar. YAna bolalar gugurt kutisini bir-biriga yopishtirib narsalar yasashni uam urganadilar. Tabiiy materiallardan archa shishkasi, gulning uruglari, utlar, yongokdan turli narsalar yasab, ularni elim, gugurt bilan birlashtirishni, tugri foydalanish kabi malakalarni egallab boradilar. Bolalar uz faoliyatlarini rejalashtirish va shuni mustakil bajarishni uam urganadilar. Dastlabki mashgulotlarda utgan materiallar takrorlanadi, natijada bolalar kogozni teng buklash, tomonlarini kul bilan tekislash malakasi yanada mustaukamlanadi. Bolalar bu amallarni kanday bajarishni esga oladilar. Birinchi mashgulotda kogozdan savatcha yasaydilar. Tayyor namunani kuzatib bulgach, tarbiyachi kvadrat kogozni kanday buklab kirkish, kanday yopishtirishni kursatadi. Savatchani bandini kanday yopishtirishni esa, bolalar uzlari uylab topadilar. Ikkinchi mashgulotda esa kvadratni diagonal buyicha buklashni urganadilar. Bunda kvadrat kogozni 16 kvadratga buklash kursatilmaydi. Tarbiyachi tushuntirayotganda ikki tomoni kirkilgan, buklangan tayyor kvadratdan foydalaniladi. Bolalar oldingi mashgulotdan olgan bilimlarini uycha kurish da kullaydilar, uzlari kirkib yopishtiradilar. Mashgulotni boshida namunani kuzatayotganda tarbiyachi ishni kanday bajarishni bolalarga urgatadi va yordam beradi. Kogozdan narsa yasashni ma’lum bir vaktdan sung kaytarish mumkin, lekin bolalar uzlari mustakil bajaradilar (ochik kuti). Tayyor shakllardan biror bir narsani yopishtirish orkali yasashni bolalar asta-sekin urganadilar. Birinchi mashgulotda tarbiyachi gugurt kutisidan kanday kilib avtobus yasashni kursatadi: kutini kanday kilib bir-biriga yopishtirish, gildiraklarni kanday kilib birlashtirishni va xokazo. Bolalar topshirikni kursatish va tushuntirish asosida bajaradilar. Ikkinchi mashgulotda tarbiyachi bolalardan avtobusni kanday yasaganlarini eslatib, sung tayyor yasalgan mebelni bir necha namunasini bolalarga namoyin kiladi. Bu kurilmalarni bolalar kuzatib bulgach, uni kanday kilib bir- biriga yopishtirilganligini va boshkalarni kuradilar. Kurishlari kerak bulgan predmet uchun kerakli materiallar tanlaydilar. Bu mashgulotlarda xosil bulgan malakalarni tarbiyachi bolalarni uylaganlari buyicha narsa kurish mashgulotlarda mustaxkamlayi. Bunda bolalar uzlari kaysi materialdan nima yasashlarini, kanday kilib yasashlarini mustakil bajaradilar. Lekin keyingi mashgulotlarda mavzu ancha murakkablashadi; ya’ni kuti, karton, kogozdan yuk mashina, kema yasash va xokazo. Bu paytda tarbiyachi yana bolalar bilan birgalikda ish olib boradi, ya’ni uzi kursatib, tushuntirib beradi. Ish faoliyatini bunday olib borilishi bolalarni keyingi ijodiy faoliyatida katta axamiyatga ega. Bolalarga doirani diametr buylab buklash, konusni yopishtirish, kontur buylab kirkishdan avval, tarbiyachi parashyut, uzun kuylak kiygan kizcha, uyinga tushayotgan kizchani yasashni urgatadi. SHunday kilib topshirik murakkablashib boradi: bolalar tayyor yarim doiradan kirkishni urganadilar. Bu jarayonni tarbiyachi tushuntiradi, kolganini esa bolalar bajaradi. Yil oxirida bolalar uz bilimlarini tekshiradilar. Kvadratni diagonal buylab buklash tomonlari, burchaklarni tugri birlashtirish, kayik, uyinchoklar yasash mashgulotlarda urganadilar. Mashgulotlarda bolalar tayyor murakkab bulmagan andoza buyicha ishlashni xam urganadilar. SHunday kilib bolalar silindrni turli konstruksiyalarga birlashtirishni egallaydilar. Ularda fikrlash, ijodiyot, fantaziya rivojlanib boradi. Boshka materiallardan narsa yasashga urgatishdan oldin tarbiyachi materialni xususiyati bilan tanishtiradi, bolalarga shu materialni ushlab, uni kanday ekanligini suraydi, porolon-yumshok, engil, uni ezsa yana uz xolatiga kayta oladi. Porolondan bolalar korbobo, nayzali gul, kuyoncha, juja va xokazolar yasaydilar. Narsa yasashni tushuntirayotganda tarbiyachi asosiy dixxatni aloxida predmetlarni xanday birlashtirishga xaratadi, mashgulot davomida eslatib utadi. YAngi yil bayramida bolalar archa uuyin choklarni yasaydilar: xogozni xat-xat xilib (gormoshka) buklab undan (turli) simmetrik shakllar xirxadilar. Bolalar uz uylaganlari buyicha xogoz, karton, boshxa materialdan narsa yasayotganida avval olgan bilimlarini ishlarida xullaydilar. Katta guruxda tabiiy material va xogozdan xurish -yasashga urgatishning metod va usullari. Bolalarga xogoz va boshxa materialdan narsa yasashga urgatishda tarbiyachi narsalarni ketma-ket kursatish, tayyor namunani kuzatish, bolalar bilimini tekshirish uchun savollar berish, bajarish usulini kursatishdan keng foydalanadi. Metodni tanlash va uni amalda xullash urgatishning vazifasiga boglik. Silindrdan narsa yasashga tarbiyachi silindrni xanday yasashni tushuntrmaydi, chunki bu shakl bolalarga tanish. Bu uyinchox xanday xismlardan xilingan? CHizixchani xanday xilib silindrga aylantirish mumkin? kabi shunga uxshash savollar beriladi. Bunday savollar bolalarga ish faoliyatini xanday borishini eslatadi, xismlarni birma-bir birlashtirish kerakligini tushuntiradi. Boshxa mashgulotda tarbiyachi tayyor namunani kuzatib bulgach, kvadrat xogozni ikkiga buklash, doirani teng ikkiga buklashga taklif etadi. Bolalar kema xosil xilish uchun, nima xilish kerakligini aytib beradilar. Agar ular javob berishda xiynalsalar yoki notugri javob bersalar, tarbiyachi tugrilab aytib beradi. Bolalar dixxatini yangi yasaladigan narsaga xaratish uchun tarbiyachi mashgulotga 1-2 kun xolganda xul ishlari burchagida namunalar kurgazmasini tashkil xiladi. Masalan: kichik kompozitsiyalar tashkil xiladi, silindrdan 2 xil figura-tulki va xuyon, 2 ayixcha, yoki turli uyinchoxlar namoyish xiladi. Tarbiyachi bu uyinchoxlarni kursatmayotganda bolalar dixxatini ularni bir-biriga xanday birlashtirilganligiga xaratadi. Mashgulotda tarbiyachi ba’zan yangi usulni individual tarzda kursatib beradi. Bolalar paralondan doiracha xosil xilishni urganganlaridan sung tarbiyachi xamma bolalarga doirachani sim bilan birlashtirishni kursatadi. Bolalar uz ishlarini bajarayotganlarida tarbiyachi xiynalgan bolalarga yordam beradi. Tarbiyachi mashgulot paytida bolalarga avvaldan bu uyinchoxlar, narsalarni nima uchun yasashlarini, nima uchun kerakligini aytib utadi (uyin uchun, kichkintoylarga sovga uchun archani bezatish uchun va xokazo). Kurit yasash mashgulotlarini tarbiyachi turli xurilish materiallardan foydalanilgan xolda olib borishi lozim. ^0F03дан куриш-ясаш 1 этап 2 этап 3 этап Тайёр холати Tayyorlov guruxda tabiiy material va koFozdan kurish-yasashga urgatishning vazifalari.Mashgulotda bolalar kogoz bilan ishlash kunikma va malakasini egallab boradilar: kogozning turli tomonlariga buklash, diagonal buylab bulish, tayyor andazani buklash shablon buyicha kismlarni kirkish. Tayyorlov guruxda bolalar turli narsalar yasaydilar- uyinchoklar. Karton yordamida uyinchoklar tayyorlanadi (masxaraboz , kulini kimirlayotgan kuyon...) kutidan, karton va kogozdan (avtomashina, yuk krani, traktor, uy) kurish mumkin. Krgoz karton, tabiiy materialdan (ildiz, tayokcha va boshka lar) suvda uynaladigan uyinchoklar, (kemacha, barja) kurish mumkin. Tarbiyachi bu uyinchoklarni nima uchun kullanilishini bolalarga urgatadi. Tabiiy materiallardan narsa yasash mashgulotida tarbiyachi bolalarga shox-shabba, shishka, uruglardan foydalanib, bu figuralarning aloxida kismlarini turli usulda birlashtirishni (elim, sim, gugurt chupi, plastilin bilan va...) urgatadi. Bolalar turli shakllarni odam, xayvonlarni, kush, balik, kapalaklarni, archani urugi, yongok postidan, uz uylaganlari buyicha, tarbiyachining topshirigi buyicha yasaydilar. Bolalarga yana shoxlar, ildizlarni tanish bulgan ertak kaxramonlariga uxshaganlarini topishni xam urgatib boriladi. Bu faoliyat orkali bolalarni fantaziya, tasavvurlarini rivojlanib boradi. ^ogozni chizilgan chizik buylab buklash, andaza buyicha ishlash malakasi mebel yasash mashgulotida shakllanib, mustaxkamlanadi. Namunani kuzatgach bolalar undan nima yasash mumkinligini aniklaydilar. Bir stol atrofida utirgan bolalar, ishni bulib olib (bir bola, divan, boshkasi kreslo va xokazo). Stol stulning oyokdarini balandligini aniklaydi. Xuddi shu mavzu buyicha yana bir mashgulot utkaziladi, bunda bolalar uzlari andaza kilib, uni tugri buklab turli mebellar yasaydilar. Bundan tashkari ular lineyka bilan chizik chizish, uzunlik, enini ulchashni xam urganadi. Tarbiyachi fakat chizgich bilan kanday ishlashni kursatib beradi, kolgan kismini bolalar mustakil bajaradilar. Mashgulot boshlanishidan oldin bolalar bir- birlari bilan nima yasashlarini gaplashib oladilar va kerakli materiallarni uz stollariga joylaydilar. Bunday mashgulotlar bolalarni kul muskullarini rivojlantirib kolmay, balki ularni xotira, fikrlash, ijodlarini ishdan oldin planlashtirish kobilyatlarini xam ustiradi. Aytaylik, yangi yil bayramiga bolalar mashgulotda archa uyinchoklarini yasaydilar. Bolalar namunani uzlari tanlab, materiallarni tayyorlab, mustakil bajaradilar. Bu mashgulotda bolalar applikatsiya mashgulotida olgan bilimlarini kullaydilar: kogozni kup buklab bir xil tipli figuralarni kirkadilar. Tayyorlov guruxda tarbiyachi bolalarni oldingi guruxlarda olgan bilimlarini, malakalarini mustaxkamlaydi. Bolalar uz uylaganlari buyicha mavzu tanlab, kerakli materiallarni tanlab, ishni nimadan boshlash, uning kismlarini kanday birlashtirishni mustakil bajara oladilar. Tarbiyachining yordami bilan bolalar avtomashina, kartondan xarakatlanuvchi uyinchoklar (kuyon, matryoshka, ayik va xokazo) ni asosiy kismga mayda kismlarni ip bilan birlashtiradilar. Tarbiyachi yangi materialni tushuntirayotganda uning kismlarini birlashtirishga bolalar dikkatini karatadi, mavzuga ikki mashgulot ajratiladi. Birinchisida bolalar kuyoncha va ayikni kirkadilar, boshka mashgulotda xayvonlarni, kugirchoklarni kirkadilar. Tabiiy materialdan narsa yasash mashguloti kupincha yozda va kuzda olib boriladi. Mashgulotga bir necha kun kolganda tarbiyachi mavzu nomini aytib, mavzuga oid materiallarni yigishni iltimos kiladi. Mashgulot davomida bolalar kanday kilib kismlarni bir-biriga birlashtirayotganliklarini kuzatib boriladi. Bir stol atrofida utirgan bolalar birga fikrlashib, kompozitsiya tashkil kiladilar. Tarbiyachi bolalarga karagayning ochilmagan shishka-urugidan kapalak, balikchalar yasashni urgatadi. Bolalar olgan bilim, malakalarini boshka mashgulotlarda kullaydilar. Tayyorlov guruvda tabiiy material va «rozdan kurish -yasashga urgatishning metod va usullari. Tayyorlov gurukda bolalar katta texnik malakalarni talab kiluvchi ancha murakkab konstruksiyalarni uzlashtirib beradilar. SHuning uchun tarbiyachi narsalar yasashni, uning bajarilish usullarini anik tushuntirib, kursatish uslubidan tez-tez foydalanadi. Tarbiyachi balkonli uyni kurish mavzusida avval kup kavatli balkonli uy konstruksiyasini tayyor kolda kursatadi, sung ishni uzi kursatib, uyni kanday yasalishini kogozni buklab, balkonlarini yasash uchun kirkib, uni tomini kanday joylashishini kursatib beradi. Agar mashgulotda bolalar tanishish usulini kullasalar, tarbiyachi fakat namunani kuzatish va kisman kursatish bilan cheklanadi kalos, yoki bolalar bilimini faollashtiruvchi savollar berishi mumkin. Archa uyinchogini yasash mashgulotida tarbiyachi bolalarga namunani kursatgach, uni kanday kirkishni bolalardan suraydi. Ular bunga javob beradilar, sung uzlari mustakil bajaradilar. Agar yasalayotgan narsa masalan: karakatlanuvchi uyinchoklar, kup vaktni olsa, bolalar kiynalsalar, tarbiyachi mashgulotni ikkiga bulishi mumkin. Birinchi mashgulotda tarbiyachi kartondan yasalgan uyinchoklarni kursatishi, bugungi teatr uyiniga kam xuddi shunday uyinchoklar yasashligini aytib utadi. Lekin bu uyinchokni chizib berish lozim, sung bolalar kayvonchani uylab topib chizib buyaydilar. Ikkinchi mashgulotda bolalar tarbiyachining tushuntirishi va kursatmasi asosida uyinchok yasaydilar. Uyinchok yasash mashguloti avvaldan tayyorlikni talab kiladi. Tarbiyachi bu ishga bolalarni jalb kiladi. Ular material tayyorlashga yordamlashadilar: kogoz kirkadilar, shakli buyicha joylashtiradilar, kogozni oldidan (mebelni oyogi uchun) truba kilib yopishtiradilar. Bolalar uz uylaganlari buyicha mashgulotning yaxshi utishi avvldan tayyorgarlikka boglik: bolalar kanchalik materiallarni yasaydigan predmetlarini tez topsalar, nima yasashlarini oldindan bilsalar, shunchalik mashgulot kizikarli buladi. Tarbiyachi mashgulot uchun bolalar bilan turli ulcham, turli shakldagi daraxt, gul, butalarning uruglarini, shox, makkajuxorini doni, beresta, mox va boshka kupgina tabiiy materiallarini yigadilar. Bolalar oldindan uylagan narsalari uchun materiallar yigadilar: yirik urug tanasi uchun, mayda urug boshi uchun, turli shoxlar-kul, oyok, panjalar uchun. Tarbiyachi bolalarga yiggan materialdan narsalar yasashni urgatadi, ya’ni bolalar dikkatini shu materiallar xayvonlarni figuralariga uxshab ketishiga (yugurayotgan kiyik, tuya kush, odamlar va xokazo) karatadi. Bu narsalarni yasashda tarbiyachi xam ishtirok etishi mumkin. Bolalar tayyor figuralarni taglikka urnatayotganlarida tarbiyachi taglikni mix bilan teshib beradi yoki kapalaklarni kanotlarini shishkaga joylashtirib beradi. Bu barcha yasalgan narsalardan kurgazma uyushtiriladi. 8-mart bayramiga, ota- onalar majlisiga bagishlanadi. Bu kurgazmalar bolalar ishini yanada yaxshi bulishiga yordam beradi va bolalarda javobgarlik xissini estetik didlarini yanada ustiradilar. ADABIYOTLAR RUYXATI Takomillashtirilgan "Bolajon" tayanch dasturi. T.: 2016. Maktabgacha ta’limga kuyiladigan davlat talablari. T.: 2017 "Bilimdon" dasturi. T.: 2014 Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djuraeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashgulotlari. T., 2014. D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi buyicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007 "Bola shaxsini rivojlanishining dolzarb muammolari". Xalkaro ilmiy - amaliy anjumanining te’zis va makolalar tuplami. 2008 yil. Djalalova D.X. Osnovnыe tendensii razvitiya sovremennoy yaponskoy shkolы. Avtoreferat dis.k.p.n. 2004. Titov V.A.Pedagogika zarubejnыx stran (sravnitelnaya pedagogika). A- Prior, 2010. Ishmuxamedov R., va boshk,. Ta’limdainnovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog-ukituvchilari uchunamaliy tavsiyalar). - T.: "Iste’dod" jamgarmasi, 2008. Download 2.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|