Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги у. Файзиева, Д. Назарова, Ф. Цодирова


Download 7.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/143
Sana30.10.2023
Hajmi7.62 Mb.
#1734276
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   143
ц а р а т а д и .
Утган асрнинг 70-йилларидан бутун дунёда карлар 
таълими ва яшаш, ижтимоий ахволига нисбатан янги ижобий 
ёндашувлар шакллана бошлади. 
1975 
йилда Бирлашган 
Миллатлар Ташкилоти томонидан «Ногиронлар хукуклари 
хакида»ги декларациянинг кабул килиниши билан жамиятни 
«тулаконли купчилик» ва «норасо озчилик» гурухларига булиш 
юридик жихатдан бархам тоиди.
Бу йилларда таълим сохасида содир булган катор ижобий 
узгаришлар ривожланишида муаммолари булган болалар 
такдири масалаларини хал килишда турли соха вакиллари янги 
йуналишлардаги фаолиятларининг бирлашуви заруриятини 
юзага келтирди. Боланинг ривожланишидаги меъёрдан четга 
чикишларни эрта ташхис килиш, муаммо окибатини бартараф 
этиш, кайта тиклаш, ривожланишида у ёки бу жихатдан 
муаммоси булган илк ва эрта ёшдаги болаларга педагогик 
ёрдам курсатиш, уларни умумтаълим муассасаларига уйгун- 
лаштириш моделларини ишлаб чикиш масалалари кун тарти- 
бида турган долзарб муаммолардан бири сифатида майдонга 
чикди.
Фан ва техниканинг юкори суръатлар билан тараккий 
этиб бориши махсули сифатида кучли сезгирликка эга булган 
эшитиш асбоблари, кохлеар имплантация хамда махсус ком­
пьютер дастурларининг яратилиши карларнинг жамиятга тусик- 
ларсиз уйгунлашувлари имконини юзага келтира бошлади.
Шу йилларда Гарбий Европа ва АКД1да махсус мактаб- 
ларни ёпиш хамда эшитишида нуксони булган болаларни 
умумтаълим 
мактабларига 
утказиш 
холатлари 
кузатила 
бошлади. Бу ёндашув мейнстриминг (инглизча mainstreaming -
умумий тудага 
кушиш) 
ски бошкача интеграция номини олди. 
1980-1990 йилларда дунёнинг купгина мамлакатларида махсус
43


мактабларни камайтириш (баъзи холларда батамом ёпиш)га 
хамда эшитишида нуксони булган болаларни соглом болалар 
жамоасига интеграциялашга каратилган конуний хужжатлар 
кабул килинди.
Худди шу даврда бу йуналишга карама-карши саналган 
эшитишида 
нуксони 
булган 
болалар 
таълим-тарбиясига 
билингвистик сндашув концспцияси яратилди. Бу гоя тараф- 
дорлари карлар узларигагина хос булган маданият, она тилиси 
саналган имо-ишора тилига эгадирлар ва шу сабабли бундай 
шахслар хаётига «аралашиш» улар хукукларини паймол килиш 
билан тенгдир, деган фикрда булиб, таълим-тарбия жараёни 
имо-ишора нутки асосида олиб борилиши хамда уларнинг узига 
хос маданиятини улуглаш лозимлигини укдирадилар.
Fарб мамалакатларида карларни укитишга булган бу икки 
замонавий ёндашувлар бири иккинчисига карама-карши, хар 
иккисининг узига хос ютук хамда камчиликлари булишига 
карамай, иккиси хам мавжуд булиш хукукига эга эканлиги 
хамда болаларни кайси методлар асосида укитиш йуналишини 
танлаш ота-онагагина боглик эканлиги кайд этилади.
Замонавий сурдопедагогика сохасидаги катор ютуклар 
сунгги 
йилларда 
Э.И.Леонгард, 
Е.Г.Самсонова 
(1991), 
Н.Д.Шматко, Т.В.Пслимская (2003), И.В.Королева, В.И.Пудов,
О.В.Зонтова (2001), А.Д.Салахова, Н.В.Кочегарова (2001),
В.Н.Сводина (1998) каби етук рус олимлари томонидан олиб 
борилган тадкикот ишлари билан боглик. Уларнинг тиббиёг 
хамда педагогика сохасидаги ютуклардан кенг фойдаланган 
холда олиб борган изланишлари эшитишида муаммоси булган 
болалар абилитацияси ва реабилитацияси даражасининг юкори - 
лашувига, эшитиш ва нутк муаммосининг эрта коррекция 
килиниши оркали эрта ижтимоий мослашувига самарали таъсир 
курсатмокда.
Э.И.Леонгард, Е.Г.Самсонова, Н.Д.Шматко, Т.В.Пелимская, 
А.Ю.Хохловалар томонидан олиб борилган тадкикотлар илк 
хамда мактабгача ёшдаги эшитишида муаммоси булган болалар 
оилавий тарбияси назарияси ва амалиётини такомиллаштириш, 
бойитишга катта хисса кушди хамда бу йуналишнинг кудратли 
имкониятларга эга эканлигини яна бир бор исботлаб берди. 
Ота-оналар иштирокида умумривожлантирувчи хамда коррек-
44


цион ишларнинг илк ёшдан бошланиши натижасида болалар 
умумий ривожланишларида катта ютукларга эришилади. Оила 
шароитида нуткий мухитнинг ташкил этилиши, бола нуткининг 
ривожланиши (нуткнинг эшитиш-куриш идроки, лугат захира- 
сининг шаклланиши, сузлашув нутки асосидаги мулокотни 
урната олиши, талаффуз килиш малакалари)га замин булиб 
хизмат килувчи нуткий эшитувнинг ривожланишига имконият 
тугдирадиган тугри танланган овоз кучайтиргич мосламалари- 
дан фойдаланиш, эшитмайдиган болани эшитувчи тенгдошлари 
жамоасига олиб кириш унинг эрта ижтимоий уйгунлашувини 
таъминлайди. Ушбу йуналиш оркали эшитишида муаммоси 
булган болалар оммавий турдаги мактабгача таълим муассаса- 
ларига ёки мактабгача тарбия муассасалари кошида ташкил 
этилган махсус гурухларда камол топадилар. Бу болалар, 
шунингдек, маълум вактларда ушбу методика асосида иш олиб 
борувчи сурдопедагог мутахассислар томонидан ташкил эти- 
лувчи якка машгулотларга хам катнайдилар. Шуни таъкидлаш 
лозимки, бундай ташкил этилган тарбияда асосий вазифа ота- 
онанинг зиммасига юкланган булиб улар сурдопедагог йуналти- 
рувчилик ва ёрдам берувчилик функциясини утайдилар. Шуб- 
хасиз, бу методика ота-она ёки бола тарбияси билан шугулла- 
нувчи бошка оила аъзоларига масъулиятли вазифани юклаш 
билан бирга, улардан педагогик укитиш, куп вакт хамда куч- 
кувватни талаб килиши сабабли хозирги кунда барча оилалар 
хам бундай масъулиятни уз зиммасига олишга тайёр эмаслар.
Узбекистонда эшитишида муаммолари булган болаларни 
илк ёшидан умумтаълимга тайёрлаш муаммоси билан боглик 
фаолият олиб борувчи олимлардан У.Файзиева, Д.Назаровалар- 
нинг илмий ва амалий фаолиятларини алохида курсатиб утиш 
мумкин. Улар томонидан яратилган дастурлар, укув кулланма­
лар хозирги кунда мактабгача таълим муассасалари мутахассис- 
лари, тарбиячилари, ота-оналарнинг бу борадага коррекция 
ишларини ташкиллаштиришда, 
болаларнинг илк 
ёшидан 
ижтимоийлашувига эришишда катта ахамият касб этади.
Эшитишида муаммоси булган шахслар таълими тизим- 
ларини янада такомиллаштириш, жадаллаштириш жараёни 
хамон давом этмокда.
45



Download 7.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling