Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги у. Файзиева, Д. Назарова, Ф. Цодирова


Ш ахе ривож ланишига таъсир курсатувчи


Download 7.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/143
Sana30.10.2023
Hajmi7.62 Mb.
#1734276
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   143
Ш ахе ривож ланишига таъсир курсатувчи 
омиллар
Бола шахеининг ривожланишига ирсият, мухит ва тарбия 
каби омиллар таъсир этади. Бола шахеининг ривожланишига 
наелнинг таъсири деганда, ота-оналарга ухшашликни ифода- 
ловчи биологик белгиларнинг такрорланишини тушунмок 
керак. Хар бир бола ота-онасидан мерос шаклида баъзи 
биологик сифатларга (тананинг тузилиши, сочининг, кузининг, 
терисининг ранги, буйи-басти ва бошкалар) эга булган холда 
дунёга келади. Булар жисмоний хусусиятлардир. Олий нерв 
фаолиятларининг хусусиятлари хам тугма утади. Бу физиологик 
хусусият хисобланади.
Академик И.П. Павлов таълимотига кура бола бир катор 
тугма хусусият ва инстинктларга эга холда тутилади ва булар 
шартсиз рефлекслар гурухини ташкил этади. Булар орасида 
онщозон рефлекси (сулак ажратиш), мухофаза рефлекси 
(иссикдан кулни тортиш, ёругдан кузини кисиш) кабилар 
алохида ахамият касб этади. Аммо бу хусусиятлар инсонга хам, 
хайвонга хам таалуклидир. Айни вактда инсонларга хос булган 
хусусиятлар хам ирсият йули билан утади. Масалан тананинг 
вертикал холдаги харакати, тафаккур ва нутк; ривожланиши
мехнат килиш кобилияти - булар тугма имкониятлар булиб, 
уларнинг ривожланиши учун инсон боласи одамлар орасида 
яшаб, улар билан алока килиши даркор. Бу рухий имконият- 
ларнинг чиндан хам ривожланмоги, руёбга чикмоги учун бола
85


факат усибгина колмай, балки шу усиш жараёнида инсонлар 
ораснда яшамоги, улгаймоги ва ижтимоий хаётда иштирок 
этмоги керак. Чунки инсон биологик мавжудот сифатида эмас, 
балки ижтимоий мавжудот сифатида ривожланади ва камолга 
етади. Бола нуткни эгаллаши нутк шароитида, мехнат килиш 
учун мехнат шароитида, аклий тараккий этмоги учун аклий 
фаолият шароитида яшамоги керак. Ана ушанда боланинг 
нимага, кандай 
сохд га 
лаёкати борлиги намоён булади. Физио­
логия ва психология фанининг курсатишича, инсон боласи 
тайёр кобилият билан эмас, балки бирор хил кобилиятнинг 
руёбга чикиши ва ривожланишига таъсир этадиган потенциал 
имкониятлар, яъни шахе хусусиятини ифодалайдиган лаекат 
билан тугилади. Тугма лаёкат уз холича ривожлана олмайди, 
гуё у «мудрок» холатда булиб, унинг уйгониши ва ривожла­
ниши учун кулай мухит керак.
Агар бола уз лаёкатига мос шароитда у сиб, зарурий 
фаолият билан шугулланса, лаёкат эрта куриниб, ривожланиши, 
акс холда йук булиб кетиши мумкин. Шунинг учун педагогик 
лаёкатнинг намоён булиши ва кобилият сифатида ривожланиши 
тула-тукис хаёт шароитига ва тарбияга боглик.

Download 7.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling