Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги у. Файзиева, Д. Назарова, Ф. Цодирова


Download 7.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/143
Sana30.10.2023
Hajmi7.62 Mb.
#1734276
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   143
Эстетик тарбия.
Эстетик тарбия санъатдаги, табиат- 
даги, куршаб олган хает вокелигидаги гузаллик воситалари 
асосида тарбиялаш булиб, жахон педагогикасида инсонни гар­
моник тарбиялаш воситаларидан бири деб хисоблаб келинган.
Эстетик 
тарбиянинг 
асосий 
вазифаси 
табиатдаги, 
санъатдаги, хаётдаги гузалликни кабул кила олиш, тушунтириш 
кобилиятини тарбиялаш, фахмлаш, гузалликка риоя килишга 
одатлантиришдан иборат. Эстетик тарбия давомида бола 
хаётдаги гузалликни тушунади, гузалликни мухофаза килишга, 
узи хам гузаллик яратишга интилади.
Умар Хайём гузаллик, унинг хосияти хусусида фикр 
юритиб, шундай дейди: «Гузаллик барча тилларда васф этилади 
ва хар кандай аклга хуш келади. Дунёда яхши нарсалар куп, 
уларни куриб бахраманд булиш одамларни шод этади ва 
табиатларини покиза килади, аммо хеч нарса гузал юзнинг 
урнини босолмайди, чунки гузал юз шундай кувонч бахш 
этадики, бошка хеч кандай кувонч унга тенг кела олмайди. 
Айтадиларки, гузал юз дунёда саодат сабабчисидир».
Эстетик тарбия укувчиларда ахлокий киёфа, ижобий 
хулк-атвор нормаларини таркиб топтиришга, уларнинг ижодий 
кобилиятларини тараккий эттиришга таъсир килади.
Бошлангич мактабда ашула, раем, мусика, укиш дарслари, 
шу билан бирга, синфдан ва мактабдан ташкари ташкил 
этиладиган тадбирлар эстетик тарбия воситаси хисобланади.
Бола шахсипинг ривожланиши, тарбияси 
ва камолоти
Асосий тушунчалар.
Педагогика курсининг мухим мето- 
дологик муаммоларидан бири бу шахе тарбияси ва унинг 
ривожланиши муаммоси хисобланади.
Усиб ва ривожланиб борувчи инсон тарбия объекта 
хисобланади. Бутун хаёти давомида инсоннинг ривожланиш 
жараёни давом этаверади. Бу жараенда у турли узгаришларни,
80


жисмоний, рухий, микдор ва сифат узгаришларни уз бошидан 
кечириб боради. Инсонда буладиган жисмоний узгаришларга -
буйининг усиши, вазнининг огирлашиб бориши, суяк ва мушак 
тизимларининг, ички аъзолари ва асаб тизимининг уз 
гар и
б 
бориши киради. Рух,ий узгаришлар эса унинг аклий ривожига 
алокадор булади ва инсонда рухий сифатларнинг шаклланиб 
бориши, унда хаёт учун зарур булган социал сифатларнинг 
таркиб топиши хисобланади.
Маълумки, хаёт давомида инсон жисмоний ва рухий 
томондан узгариб боради. Одам боласининг ривожланиши - бу 
мухим жараёндир. Лекин болалик, усмирлик ва успиринлик 
даврида ривожланиш нихоятда кучли булади. Бола мана шу 
йилларда хам жисмоний, хам рухий жихатдан усиши, узгариши 
туфайли шахе сифатида камолга етади, бунда берилаётган 
тарбия максадга мувофик таъсир этиши натижасида бола 
жамият аъзоси сифатида камол топиб, мураккаб ижтимоий 
муносабатлар тизимида узига муносиб урин эгаллайди.
Одамнинг муносабатлари доирасига кишилар билан 
алокасигина эмас, балки табиатга, хаётга булган муносабатлари 
хам киради. М ана шу хил куп киррали алокалар ва 
муносабатлар заминида хар бир шахе уз кобилияти ва 
кизикишини, уз билими ва укувини намоён килади, уз ишига, 
вазифасига, 
бурчига, 
халкига, 
Ватанига, 
шахедаги 
бу 
фазилатлар факат тарбиянинг махсулидир.
Шахснинг камол топишида ва унинг хулкига ижтимоий ва 
биологик омилларнинг таъсир кучи хамиша бир хил булавер- 
майди. Сабаби одамнинг хулкига, муносабатига ва алокаларига 
ёши, билими, хаётий тажрибаси, одатлари ва нихоят, вазият хам 
таъсир этади. Шахснинг фазилатларини тугри аниклаш ва бехато 
бахолаш учун уни турли 
муносабатлар 
борасида, турли 
вазиятларда 
кузатиб 
куриш 
лозим. 
Шундагина 
шахснинг 
ижтимоий хулки, маънавий киёфаси, инсоний фазилатлари руёбга 
чикади. Демак, шахени ривожлантириш вазифасини тугри хал 
килиш учун унинг хулкига таъсир этувчи омилларни, бу омиллар­
нинг табиатини, шахснинг хусусиятини яхши билмок керак.
Педагогикада «Шахе» тушунчаси «Инсон» тушунчасидан 
фаркли уларок, инсоннинг ижтимоий хусусиятларини англа- 
тади. Янги жамият, бошка одамлар билан муомалада булиши,
81


муносабат урнатиши натижасида шаклланиб борадиган сифат- 
ларни билдиради. Инсон рухий хусусиятларининг ривожла­
ниши (акл, идрок, диккат, харакат ва х.к.), хаётда уз урнини 
топа олиши, унинг Ватан, халкнинг равнаки йулида огишмай, 
эътикод билан хизмат килиши, имонли булиши инсонни шахе 
даражасига кутаради. Бундай сифатларнинг руёбга чикиши 
тарбияга боглик булади.
Боланинг камолотига, рухиятига, феъл-атвори шакллани- 
шига кандай омиллар таъсир этади? Бола тарбиясига, унинг 
шаклланишига биологик омил, ижтимоий омил ва тарбия 
таъсир этади. Бу муаммо педагогикада аввалдан мунозарага 
сабаб булиб келаётган масала хисобланади.
Куп аерлик шу мунозара замирида бир-бирига карама- 
карши икки нуктаи назар вужудга келди. Улардан бир тоифаси 
одам боласининг шахе сифатида ривожланишида табиий- 
биологик омиллар хал килувчи роль уйнайди деб биладилар. 
Уларнинг фикрича, бола она корнидалик пайтида авлод- 
аждодлардан утган тугма хусусиятларигина ривожланади. Бу 
нуктаи 
назар 
тарафдорлари 
тарбиянинг 
ролини 
чеклаб 
куядилар. Бу нуктаи назар фанда биологик йуналиш деб 
номланади. Уларнинг вакиллари Аристотель, Платонларнинг 
фикрича, такдир, толе хар кимнинг хаётидаги урнини, мавкеини 
аввалдан белгилаб берган.
XVI аср фалсафасида вужудга келган преформизм окими 
намояндаларининг фикрича, одам боласи она пуштидалигидаёк 
булажак шахеига хос 
барча хусусиятларга эга булади, 
ривожланиш эса ана шу хусусиятларнинг микдорий купайиб 
боришидан иборатдир. Преформистлар хам наелнинг шахе 
ривожланишидаги ролига фавкулодда юксак бахо бериб
ижтимоий мухит ва тарбиянинг ролини мутлако инкор 
этадилар. Бу назариянинг яна бир йуналиши XX аерда кенг 
таркалган бихевиоризм оцими булди.
Бихевиоризм окимига америкалик психолог ва педагог
Э. Торандайк асос солди. Унинг фикрича, шахенинг барча хусу­
сиятлари, шу жумладан, онг ва аклий кобилият хам наелдан- 
наелга утади. Бу билан Э. Торандайк тарбиянинг шахе ривожла- 
нишига таъсирини инкор этади, уни шахенинг хусусиятларига 
таъсир этишдан ожиз деб бил ад и.
82


Худди шундай нуктаи назарни яна бир америкалик 
прогматик педагог Д.Дьюи ва А. Комбослар ёклаб чикдилар. 
Улар тарбиянинг шахсга буладиган фаол таъсирини инкор этиб, 
ривожланишни факат микдорий узгаришдан иборат деб 
курсатадилар. Одам кандай сифатлар билан тугилган булса, 
тарбия жараёнида билим олиш, куникма ва малака хосил этиши 
натижасида худди ана шу сифат ва хусусиятлар ривожланиб 
боради, деган фикрни илгари сурадилар. Аммо психология ва 
педагогика фанларининг кейинги йиллардаги инсон тарбияси ва 
камолотига оид илмий маълумотлари одам боласининг шахе 
сифатида ривожланиб, тараккий этиб бориши, камолотга етиши 
мураккаб жараён деб хисоблашга имкон беради. Унинг шахе 
булиб камолга етишида наел (биологик омил), ижтимоий мухит 
хамда максадга мувофик амалга ошириладиган тарбия алохида 
роль уйнайди. Бу илмий маълумотлар шахени табиатнинг бир 
булаги деб карашга имкон яратади. Шунга кура, унда табиий 
куч ва имкониятлар бор, улар шахснинг ривожланиши учун 
маълум ахамиятга эга эканлигини курсатади. Бу инсондаги 
лаёкат куртаклари булиб, унинг ривожланиши учун тарбия 
керак, деб таъкидланади.
Урта Осиё мутафаккирларидан Форобий, Абу Али ибн 
Синолар хам инсон тарбиясига таъсир этадиган омиллар аха- 
миятига эътибор бериб келганлар. Форобий инсон камолотида 
таълим-тарбиянинг мухимлигини таъкидлаб: «Муносиб инсон» 
булиш учун одамда икки имконият: таълим ва тарбия олиш 
имконияти бор. Таълим олиш оркали назарий камолотга эриши- 
лади, тарбия эса кишилар билан мулокотда ахлокий кадр-киммати 
ва амалий фаолиятни яратишга олиб борадиган йулдир...» дейди.
Абу Али ибн Сино этика ва ахлокий тарбия масалаларини 
фалсафий педагогик асосда ёритиб беришга харакат килган. У, 
айникса, 
оила 
тарбиясида 
ота-онанинг 
урнига 
алохида 
тухталиб: «Бола тугилгач, аввало, ота унга яхши ном куйиши, 
сунгра эса уни яхшилаб тарбия килиши керак.... Агар оилада 
тарбиянинг яхши усулларидан фойдаланилса, оила бахтли 
булади» деган фикрни илгари суради.
Шундай 
экан, 
инсон 
камолотига 
таъсир 
этадиган 
омилларнинг бирортасини хам инкор этмаган холда уларни 
алохида-алохида куриб чикайлик.
83



Download 7.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling