Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги у. Файзиева, Д. Назарова, Ф. Цодирова


Download 7.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/143
Sana30.10.2023
Hajmi7.62 Mb.
#1734276
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   143
у т а д и .
Ва бу жараён унинг инсон 
сифатида уч асосий фаолият турида кандай шаклланишига 
боглик: мехнатда, мулокатда, билишда.
Сурдопедагогикада объект билан субъект орасидаги узаро 
муносабатлар динамикаси гоятда мураккаб ва карама-карши 
характерга эга. Ф.В.И. Шеленбергнинг таъкидлашича: дастлаб 
«субъект билан объект орасида карама-каршиликлар кураши 
кечади», кейинчалик, бу карама-каршилик асосида бу субс- 
танцияларнинг синтези вужудга келади, яъни субъект билан 
объект бирлашади. Бу ерда ran шундаки, педагог субъект 
сифатида эшитишида муаммоси булган болани укитишни 
бошлаганда, бу бола асосан объект ролида майдонга чикади ва 
унинг субъект сифатидаги фаоллиги ё кучеиз холатда, спонтан,
8


негатив характерда намоён булади ва укув жараёни талаблари 
билан карама-каршиликда булади. Укитиш ва коррекция ишлари 
натижасида бу, табиий холат сифатида шаклланган, спонтан 
фаоллик максад сари йуналтирилган субъектнинг позитив 
йуналтирилган фаолиятига айланади. Эшитмайдиган бола 
у3 
муаммоларини онгли равишда тушуна бошлайди, эшитиш 
колдикларини ишга солиб эшитишни урганади
у3 
нуткини 
назорат кила бошлайди. И.Кантнинг 
уз 
вактида «фикрлайдиган 
субъект бир вактнинг узида узининг шахсий субъекти хамдир» 
деган фикрини эътиборга оладиган булсак, биз эшитмайдиган 
бола шахсида махсус таълим шароитида эшитмайдиган бола аста- 
секинлик билан уз-узини ривожлатирувчи, камчилигини тузатиб 
борувчи, уэлигини билувчи ва объект сифатида уэини назорат 
килиб, узгартирувчи сифатида куриш мумкин. Натижада субъект 
ва объект бирлигига эришилади ва бу эса индивидуаллик ва уз- 
узини билишнинг ривожланишини билдиради.
Юкоридагилардан келиб чиккан холда, шуни айтиш 
мумкинки, демак таълим жараёнида бола аста-сскин узининг 
янги турдаги фаолиятлари туфайли, укув жараёнидаги усул­
лари, мулокот шакли, укитувчи ва синфдошлари билан мулокот 
килиш усуллари туфайли субъектга айланади. Таълим жараё­
нида таълим субъекти сифатида, билиш, мулокот ва фаолиятига 
эга булиб, ягона, яхлит шахсга айланади. Сурдопедагогикада 
инсонпарварлик ёндашувлар, шахсга йуналтирилган таълим 
модели у3 урнини, тасдигини топади, эшитишида муаммоси 
булган боланинг субъектлик макоми хакидаги тушунча чукур- 
лашади. Эшитмайдиган болалар таълимини ташкил этишда 
уларнинг шахсий субъектлик фаоллигига таянишга алохида 
эътибор берилади, чунки эшитишида муаммолари булган бола 
факат фаолликдагина бирор нарса урганиши мумкин.
Субъектнинг хусусиятлар мажмуаси, яъни унинг функ- 
цияларини «субъектлилик» термини билан белгилаш мумкин. 
Юкоридаги хусусиятларни алохида шахе ёки шахслар гурухи 
оркали эгаллаш жараёнини эса субъективлаштириш, деб аташ 
мумкин.
А.Турен «Субъектнинг мохияти индивидумнинг фаолият 
иштирокчиси булишга интилиши, индивидуаллашишга инти- 
лиш эса субъективлашишнинг узгинаси» деган фикрни билди-
9


ради. Бу фикр эса субъективликнинг асосий курсаткичи унинг 
фаоллигида эканлиги билан уз исботини топган. Лекин 
«субъектлик» феноменини тушунишда фаоллигигагина таяниш 
кифоя килмайди, индивиднинг фаолият иштирокчиси сифатига 
интилишигина уни субъект кила оЛйайди (17.6. 25 кат.). Гаи 
шундаки таълимий субъектлик фаолиятда булишда муайян 
онглиликни кузда тутади. Бунда педагогик максадларни амалга 
ошириш жараёнида харакатларнинг муайян онглилик билан 
амалга оширилиши назарда тутилади. Шунга кура эшитишида 
муаммоси булган боланинг субъектлиги, умуман, муайян янги 
маданий шаклларни яратишдан эмас, балки бошка инсонлар 
томонидан яратилган тайёр кадриятлар, меъёрлар, билимларни 
узининг шахсий тажрибалари тизимига кушишдан иборатдир. 
Яъни субъектлаштириш нафакат индивидуаллаштириш замини, 
балки шахснинг такрорланмаслиги, эркинлигининг асосини 
ташкил этувчи ва шу билан бир каторда индивиднинг ижти­
моий муносабатлар тизимига кириши ва ижтимоийлашуви учун 
шарт-шароит яратувчи назарий элемент хисобланади. Махсус 
таълим шароитида субъектлик функцияларини эгаллаши туфай­
ли эшитишини йукотган одам шахсий тажрибасини орттириш, 
ижодий имкониятларини ривожлантириш ва амалга ошириш, уз 
фаолиятининг самарадорлигига эришиш, ижтимоий хаётда уз 
урнини эгаллаш имкониятига эга булади.
Эшитишида муаммоси булган боланинг субъектлиги 
аввало, махсус таълимнинг асосий субъекта сифатида иштирок 
этувчи укитувчилар билан узаро хамкорликда шаклланади. 
Чунки уларнинг иштирокисиз кар ва заиф эшитувчи укувчи­
ларга коррекцион ёрдам курсатиш имконияти булмайди. Узаро 
педагогик 
фаолиятда 
(взаимодействие) 
укитувчиларнинг 
субъектлиги укувчиларнинг субъектлигидан фарк килади: 
педагог укув фанларини укитишда кадриятларга йуналтирувчи 
тарбия бериш, мактаб тадбирларини утказувчи, назорат олиб 
борувчи ва бахоловчи субъектдир, укувчи эса таълим олувчи, 
билимларни эгалловчи, коммуникатив мулокот курувчи, укув 
топширик ва вазифаларни бажарувчи, уз-узини назорат 
килишни амалга оширувчи субъектдир. Укитувчи ва укувчи 
субъектлигидаги умумий жихат, уларнинг битта фаолият тури
10


субъекти, укув жараёнининг ягона муносабатлари, ягона 
мулокот майдони субъекти эканлигидадир.
Таълим шароитида, субъект билан объектнинг бирлиги 
туфайли шундай мавкега эга булади. Субъект билан объект 
уртасида коррелятив муносабатлар мавжудлиги маълум. Уз 
даврида И.Г.Фихта «субъектсиз объект йук, объектсиз субъект 
йук»лигини таъкидлаб утган. Бу холат айни пайтда сурдо­
педагогика учун субъект билан объектнинг узаро чамбарчас 
богликлиги ва узвийлигини, шунингдек улар алохида-алохида 
олинмаслигини билдиради. Анъанавий тарзда сурдопедагогика­
нинг объекти эшитишида муаммоси булган бола хисобланади, 
чунки махсус таълим айнан шунинг учун амалга оширилади. 
Масалан, А.И.Дъячков «махсус мактабда таълим объекти 
булиб, эшитиш анализатори фаолияти бузилган болалар хисоб­
ланади» деб таъкидлаган. Бундай ёндошувнинг тугрилигига 
шубха килиб булмайди, лекин ушбу уринда сурдопедагогика­
нинг объекти ва субъекти узвий богликлигини хам алохида 
таъкидлаш лозим. Улар орасида турли узаро богликликлар 
мавжуд: биринчидан эшитишида муаммолари булган болалар 
уз педагоглари ва уртокларининг таъсири остида узгариб бора- 
дилар; иккинчидан узларининг максадлари ва имкониятларига 
боглик холда, узгарадилар; учинчидан таълим жараёнида 
уларни уРганишаДи хамда бахолашади; туртинчидан, улар 
узларини, узлигини билиб бахолашади.
Коррекцион педагогик фаолиятда субъектлик ва объект- 
лик муносабатлари факат индивидлар орасидаги муносабатлар- 
гагина тааллукли килиб олинмайди. Бунда таълим субъекти 
факат индивидгина булиб колмай, бир гурух шахслар булиши 
хам мумкин. Агар субъектлик хусусиятлари унчалик катта 
булмаган, бир гурухга хос булса, у холда коллективни империк 

Download 7.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling