Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги

Давлат томонидан қуйидагилар давлат томонидан молиявий таъминланиши шарт:

• 
  метрологияни ривожлантириш истиқболларини ишлаб чиқиш;
  
• 
  метрология соҳасида расмий ахборотлар билан таъминлаш;
  
• 
  метрология бўйича халқаро, минтақавий ташкилотларнинг ишида қатнашиш ва метрология бўйича чет эл миллий хизматлари билан ишлар бажариш;
  
• 
  метрология бўйича халқаро, минтақавий нормалар ҳамда қоидаларни ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқишда қатнашиш;
  
• 
  метрология соҳасидаги норматив ҳужжатларни ишлаб чиқиш;
  
• 
  метрология бўйича умумдавлат аҳамиятига молик илмий-тадқиқот ва ўзга ишларни ўтказиш;
  
• 
  ўлчовларнинг ягона бирлигини таъминлашга доир "Ўзстандарт" агентлиги томонидан тасдиқланадиган норматив ҳужжатларни ишлаб чиқиш;
  
• 
  физик ўлчам бирликларининг эталонларини ва ўта аниқ
  

V/ V/ f
намунавии ўлчов воситаларини ишлаб чиқиш, такомиллаштириш, ясаш, сақлаш, қўллаш, сотиб олиш ва асраш, шунингдек уларнинг халқаро даражада солиштирилишини таъминлаш;

• 
  моддалар ва материаллар таркиби ҳамда хоссаларининг стандарт намуналарини, шунингдек моддалар ва материалларнинг физик константалари ҳамда хоссаларига оид стандарт справка маълумотлари ишлаб чиқиш ва жорий этиш давлат тизимларини ривожлантиришга доир ишлар.
  

Ўлчов воситаларини синаш, текширувдан ўтказиш, ўлчовларнинг бажарилиш услубиётларини аттестация қилиш, норматив ва техник ҳужжатларни метрологик экспертиза қилиш, техник жиҳатдан асослилиги ҳамда белгиланган метрология нормалари ва қоидаларига мувофиқлигини баҳолаш, ўлчовларнинг бажарилиш сифатини баҳолаш бўйича юридик ҳамда жисмоний шахсларга кўрсатилаётган метрология ишлари ва хизматлари учун, шунингдек метрология фаолиятининг давлат томонидан молиялаштириш соҳасига кирмайдиган турлари учун манфаатдор шахслар томонидан ҳақ тузиладиган шартномаларнинг шартларига мувофиқ тўланади.
Такрорлаш учун назорат саволлари

1. 
   Метрология фанини ўрганишда қандай атамалардан фойдаланилади?
   
2. 
   Маҳсулот сифатида метрологик таъминотга хос масалалар сонига нималар киради?
   
3. 
   Метрологик экспертизада қандай масалалар кўрилади?
   
4. 
   Метрология соҳасидаги ягона ўлчов тизими қандай тартибда амалга оширилади?
   
5. 
   Ягона ўлчов тизимининг принципларини сўзлаб беринг?
   
6. 
   Эталонлар классификациясини санаб беринг?
   
7. 
   Метрология соҳасига оид давлат сиёсатини ёритиб беринг?
   
8. 
   Ўзбекистон Республикаси метрология хизматлари соҳасига нималар киради?
   
9. 
   Ўзбекистон Республикаси метрология соҳасининг молиявий таъминоти қандай тартибда амалга оширилади?
   

14. 
    МАЪРУЗА. СТАНДАРТЛАШТИРИШ БЎЙИЧА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАШ
    

ТАШКИЛОТЛАРИ
РЕЖА

1. 
   Стандартлаштириш бўйича халқаро ҳамкорликни тарихий ривожланиши
   
2. 
   Халқаро стандартлаштириш бўйича миллий ассосациялар федерацияси
   
3. 
   Халқаро стандартлаш ташкилоти
   
4. 
   Халқаро ҳамкорлик бўйича шартнома ва келишувлар
   

Таянч сўзлар: стандартлаш, халқаро ҳамкорлик, Лондон, ISO, халқаро стандартлаштириш ташкилоти, халқаро стандартлаш бўиича миллий ассоциациялар, ЕЭС, давлат ҳавфсизлиги, минтақавиИ стандартлар, миллий ва тармоқ стандартлари, умумийлашган стандарт, БМТ, КАСКО, КАПОЛКО, ПЛАКО, СТАКО, СЕРТИКО, ДЕВКО, ИНФКО, РЕМКО, ИСКО.

1. 
   Стандартлаш бўйича халқаро ҳамкорликни тарихий
   

ривожланиш
1946 Иил 14 октябрда Лондонда янги халқаро ташкилотлар конференцияси бўлиб утди. Конференцияда 24 давлатдан ва БМТнинг Стандартлаш масалалари бўйича координацион қўмитасидан вакиллари иштирок этишди. Бу конференцияда Стандартлаш бўйича Халқаро ташкилот ISO тузилди.Ташкилотнинг устави қонуни ва ҳуқуқлари қабул қилинди. 1947 Иил 23 февралда стандартлаш бўйича 15 та миллий ташкилот бу қонунларни тасдиқлади ва шу кундан эътиборан Стандартлаш бўйича халқаро ташкилот ўз фаолиятини бошлади. Бу ташкилотни Бош Ассамблея бошқаради. Ташкилотнинг бошида Президент туради. Ҳар уч Иилда қайта сайлади.
Ташкилотнинг амалий ишларини шу ташкилотнинг Кенгаши олиб боради. Бу Кенгаш 18 давлат аъзоларидан таркиб топган. Ташкилот уставининг асосии мақсади халқаро товар аирибошлаш ва ўзаро ёрдамни таъминлаш учун жаҳон талабларига мос келадиган стандартни ривожлантиришдир. Шу билан биргаликда, илмий, техник ва иқтисодий фаолият борасида ўзаро ҳамкорликни кенгаитириш ҳам ўз ичига олади.

2. 
   Халқаро стандартлаштириш бўйича миллий ассоциациялар федерацияси
   

Меъёрий хужжатларни ишлаб чиқишда сифат бўйича илмий текшириш институти мавжуд.
Стандартлаштириш шу бугунги ҳолатда тадбиркорлар ва савдо ташкилотлари орасидаги боғловчилардир. ЕЭС — ташкилоти стандартлаштириш ва сертификациялашга аҳамиятини кучайтириб, Европа бозорларига сифатсиз маҳсулотлар келтирмаслик ва жаҳон бозорига сифатсиз маҳсулотларни чиқармасликни бажаради. Жаҳон миқёсида барча мамлакатлар маҳсулот, жараен ва "хизмат" соҳаларини сертификациялаштиради, яъни унинг меъёрий хужжатлар талабларига мувофиқлиги текширилади. Бу стандартлар жаҳон стандартларига мувофиқ бўлиши керак. Бизга маълумки, стандартлаштиришнинг асосий вазифаси Давлат хавфсизлигини, маҳсулот хавфсизлигини, аҳолини саломатлилигини, маҳсулот сифатини текширувчанлик ва алмашинувчанлик ресурсини ҳисобга олиш, уни тежаш, илмий йўналишдаги технологияни ва ташкилий ишларни тўғри йулга қўйишдан иборат. Юқоридаги маҳсулотларни ҳал қилишда Республикамизда стандартлаштириш техник қўмиталари стандартлаштиришнинг асосий вазифаларини бажариб, ихтиёрий йиғилган мутахассислар мажмуасидан иборат.
Техник мутахассислар тармоқлараро ёки давлатлараро стандартлаш ва сертификациялаш ишлари бўйича тузилади. Уларнинг вазифаси Давлат манфаати ва истеъмолчи эхтиежини кондириш, яъни янги меъёрий хужжатлар (МХ) яратиш ёки қайта куриб чиқиш,уларнинг халқаро меъёрий хужжатларга мувофиқлигини таъминлаш, стандартлаш бўйича режалар тузишдан иборат. Бозор иқтисодиети даврида стандартлаштириш ва сертификациялаштириш маҳсулот сифатини рақобатбардошлигини таъминлашда катта аҳамиятга эга. Маҳсулот жараён ёки хизмат рақобатбардошлилигини йўналишга ажратиш мумкин.
Меъёрий хужжат тоифалари:

• 
  Халқаро стандартлар. ХС ISO/ИЕК
  
• 
  Минтақавий стандартлар. ЕС
  
• 
  Ўзбекистон Республикаси стандартлари.(ГОСТ)УзРСТ.
  
• 
  Тармоқ стандарти. ОСТ.
  
• 
  Техник шартлар. ТУ.
  
• 
  Корхона стандарти.
  
• 
  Бошқа меъёрий хужжатлар.
  

Меъёрий хужжат турлари:

• 
  Умумийлашган стандарт.
  
• 
  Ташкилий услубият.
  
• 
  Умумий техникавий маҳсулот учун стандартлар.
  
• 
  Назорати усуллари учун стандартлар.
  
• 
  Жараён, иш ва хизматлар учун стандартлар.
  

3. 
   Халқаро стандартлаш ташкилоти
   

БМТнинг Стандартлаш масалалари бўйича координацион Қўмитаси ва Стандартлаш бўйича Халқаро ташкилот (Интернационал Организация по Стандартазации-ISO) аниқланган саволлар ва
таклифларни қайта ишлаш мақсадида Ташкилотда 7 та Қўмита (қўмита) иш олиб боради. Булар қуйидагилардир:

1. 
   Мувофиқлик баҳоси қўмитаси (КАСКО)
   
2. 
   ИСОнинг истеъмолчи сиёсати қўмитаси (КАПОЛКО)
   
3. 
   Режалаштириш Қўмитаси (ПЛАКО)
   
4. 
   Стандартлаш тамойилларини ўрганиш бўйича Қўмита (СТАКО)
   
5. 
   Сертификатлаш бўйичаа Қўмита (СЕРТИКО)
   
6. 
   Ривожланаётган давлатларга ёрдам бериш бўйича Қўмита (ДЕВКО)
   
7. 
   Илмий техник ахборотларни ўрганиш Қўмитаси(ИНФКО)
   
8. 
   Маълумот материаллари бўйича Қўмита (РЕМКО)
   
9. 
   Халқаро стандартларда товарлар таклифи бўйича Қўмита (ИСКО).
   

Стандартлаш бўйича Халқаро ташкилот (ISO) - стандартлаш
бўйича халқаро илмий-техник ташкилотлардир, унинг таркибига 80 дан ортиқ давлатларнинг стандартлаш бўйича миллий ташкилотлари киради.
Электротехника, электроника ва алоқа бўйича халқаро ҳамкорликдаги илмий-техник ташкилот (МЭХ) тузилди.
Ўзаро Иқтисодий Ёрдам Кенгаши фаолиятида халқаро стандартлаш асосий ўрин эгаллайди. ЎИЁК (СЭВ) нинг асосий мақсади ишлаб
и I и
чиқаришда, ўзаро товар алмаштиришда фаолиятни кенгайтиришдан иборатдир. Стандартлаш доирасида Ўзбекистон Республикаси Халқаро илмий-техник ҳамкорликнинг асосий вазифаси бўлиб, хорижий мамлакатларнинг халқаро ҳудудий ва прогрессив илмий тизими билан стандартлашнинг давлат тизимини уйғонтириш ҳисобланади. Унинг мақсадлари:

• 
  халқаро стандартлар, хорижий мамлакатларнинг ҳудудий ва илмий стандартлари ҳамда илмий-техник тараққиётда жаҳон ютуқларидан кенг кўламда ва максимал ҳолда фойдаланган ҳолда стандартлаш ва уларнинг оптимал фондини шакллантириш бўйича меъёрий хужжатларнинг илмий техник даражасини ошириш;
  
• 
  давлатимиз маҳсулотларининг сифати ва унинг жаҳон бозорида рақобатбардошлигини ошириш;
  
• 
  янги турдаги рақобатбардош маҳсулотлар ва технологиялар (шу жумладан, икки томонлама ҳамкорлик асосида яратилган) га давлат стандартлари асосида халқаро стандартларни ишлаб чиқиш.
  
• 
  Ўзбекистон Респудликасининг хорижий мамлакатлар билан савдо, иқтисодий ва илмий-техник ҳамкорлигини меъёрий таъминлаш ва халқаро меҳнат тақсимотида мамлакатимизнинг иштирок этишини яхшилаш;
  
• 
  Халқаро ва ҳудудий стандартларни ишлаб чиқишда халқ хўжалиги манфаатларининг ҳимоя қилишни таъминлаш.
  

ISO стандартлаштириш ташкилоти 2012 йилда бир қатор ижобий натижаларга эришди. Хусусан, ташкилот бугунги кунда 164 та аъзоларга эга бўлиб, 2012 йилда 1280 та халқаро стандартлар ишлаб чиқди. Мазкур стандартларнинг умумий ҳажми 77326 бет инглиз ва француз тилларида нашр этилган.
2012 йилда лоийҳаларга дойр ишлар:

• 
  1583 та янги лойиҳалар рўйхатдан ўтказилди.
  
• 
  4056 та Техник Қўмиталарнинг ишчи дастурларида ишчи мавзулар пайдо бўлди.
  

2012 йил 31 декабр ҳолатига стандартлаштириш ташкилоти томонидан 19573 та халқаро стандартлар ва бошқа турдаги хужжатлар чоп этилди. Бу инглиз ва француз тилларида 832685 вароқни ташкил этади. Мазкур ишлар 3368 та техник органлар иштирокида амалга оширилди. Улар ўз ичига 224 та техник Қўмиталарни, 513 та кичик қўмиталарни, 2544 та ишчи гуруҳларни, 87 та махсус ишчи гуруҳларни ва 154 нафар Женева Марказий котибиятидаги хизматчиларни олади.

4. 
   Халқаро ҳамкорлик бўйича шартнома ва келишувлар
   

Ўзстандарт" агентлиги стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича миллий ташкилот сифатида халқаро ва минтақавий ташкилотларда Ўзбекистон Республикаси номидан иш кўради.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ СТАНДАРТЛАШТИРИШ СОҲАСИДАГИ
ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛАРИ


IEC
APLAC






IAF