Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университеты


Download 2.79 Mb.
bet28/43
Sana16.06.2023
Hajmi2.79 Mb.
#1504528
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   43
Bog'liq
Tarih oqitish metodikasi

Педагогик технология - 1) олдиндан лойихалаштирилган педагогик -караённи амалиётда режали ва бир маромда татбик этиш ёки педагогик масалани счишга каратилган педагогнинг узлуксиз узаро богланган харакатлари тизимидир; 2) таълим ва тарбия методларининг у ёки бу тупламини куллаш билан боглик булган педагогнинг узлуксиз, Узаро шартланган харакатлари тизимидир; 3) педагогнинг I пукларига кафолат берадиган аник ишлаб чикилган ва катьий илмий лойихалаштирилган педагогик харакат; 4) таълим шаклларини ".ггималлаштиришга каратилган ва техника хамда инсон омиллари, унинг узаро хамкорлиги асосида укитиш жараёни ва билимларни эгаллаш, яратиш, куллаш ва белгилашнинг тизимли методидир.
Такрорлаш учун саволлар

            1. Педагогик технологиянинг мазмун ва мохиятини тушунтиринг

            2. Педагогиканинг гехнологик вазифасини аникданг.

            3. Педагогик технологиянинг тарих укитиш методикасидаги урнинни аникланг.

            4. Педагогик технологиянинг турлари

11-мавзу. Тарих фанидан синфдаи ташкари олиб бориладиган
ишлар
Режа:

              1. Синфдан ташкари олиб бориладиган ишларнинг ахамияти

              2. Синфдан ташкари ишларнинг мазмуни, куриниши ва методлари.

              3. Тарих тугараклари, конференциялар, тарихий кечалар.

Тарих дарсларида улкашунослик материалларининг тутган урни улкашунослик турлари.
а) илмий ёки давлат улкашунослиги;
б) жамоа улкашунослиги;
в) музей экспонатлари.
Улкашуносликнинг асосий манбалари ва методологияси. Даре ва даредан ташцари машгулотларда улкашунослик материалларини танлаш ва улардан фойдаланиш методлари.
Укувчилар ук) в материалининг асосий мазмунини синфда даре давомида узлаштириб оладилар, албатта. Бирок, укувчиларнинг тарих дастури юзасидан урганиши зарур булган билим ва малакаларнинг хаммасини хам синф-дарс машгулотлари доирасига сигдириб булмайди. Бунинг устига тарихий билимлар. илмий ва сиёсий маълу.мотлар хажми тез кенгайиб, муттасил ошиб бораётган шароитда укувчилар уз билимларини тинмай тулдира боришлари учун синфдан ташкари ишларни яхши йулга куйиш гоят зарурдир.
Тарих севиб укиладиган фандир. Уни урганиш жараёнида укувчиларда утмишни пухта билишга интилиш орта боради, уларда бу интилишни амалга оширишда эса синфдан ташкари ишларнинг ахамияти качтадир.
Тарих предмети юзасидан синфдан ташкари ишларнинг мазмуни, куриниш ва методлари методик адабиётда турлича туркумланади. Методист В.Н. Вернадский синфдан ташкари ишлар туркумига билиш манбаларини асос килиб олиб, уларни куйидаги турларга булади. Маълумки, укувчилар факат дареликни укиш билангина чегараланиб колса. уларнинг билим доираси ва утмиш хакидаги тасаввурлари тор булиб колади. Шуни эътиборга олиб В.Н.Вернадский синфдан ташкари ишларнинг асосий куриниши сифатида кушимча укишни тавсия этади.

                1. Кушимча китоб укиш. У тарихдаги укиладиган китобларни уч гурухга булади:

а) илмий-оммабоп китоблар,
б) тарихий беллетристика,
в) тарихий даврга оид бадиий адабиёт.

                1. Кушимча суратлар куриш.

                2. Жамоа булиб театр ва киноларга бориш хамда уларни биргаликда мухокама килиш.

                3. Тарихий кечалар уюштириш.

                4. Тарихий инсценировка ёки пьесалар куйиш.

                5. Мактаб тарихий кургазмапарини ташкил этиш.

                6. Олисдаги тарихий жойпарга экскурсиялар уюштириш.

В.Н.Бернадский фикрича, Укувчилар синфдан ташкари кУшимча китоб укиб, фильмлар куриб, радио, маърузалар эшитиб олган билимлари ва тасаввурларини амалий фаолият билан кушиб олиб боргандагина кузланган максадга эришади - мустакилликни, ташаббус ва ижодий ишлаш кобилиятини устира олади.
Кейинги 10—15 йил ичида синфдан ташкари ишлар кулами кенгайди, мазмунан бойиди, куринишлари купайди. Бу ишларнинг назарий томонлари хам ишлаб чикилди.
Синфдан ташкари ишлар ташкилий жихатдан оммавий ва тугарак ишларига булинади.
Узининг илмий тадкикий асарларида синфдан ташкари ишларнинг назарий масалаларини ишлаб чиккан, мактаб тажрибасига суяниб синфдан ташкари ишларнинг асосий бошлангич куриниши — оммавий ишлар эканлигини исбот килиб берган А.Ф.Родин синфдан ташкари ишларнинг оммавий куринишига: овоз чикариб укиш, хикоя килиб бериш, маъруза укиш, тарихий вокеаларнинг иштирокчилари ва илгор кишилар билан учрашувлар утказиш, кинофильмлар, пьесалар куриш, экскурсиялар уюштириш, укув конференциялари, кечалар, ганловлар ташкил килиш, олимпиадаларда иштирок этиш, улка бурчаги ва мактаб кургаз.маларини ташкил этиш ва бошкаларни киритади.
А.Ф.Родиннинг тарих таълимида синфдан ташкари ишлар сохасидаги тадкикотларининг яна бир кимматли томони шундаки, уларда синфдан ташкари ишларни укувчиларнинг ижтимоий фойдали фаолияти билан (тарихий ёдгорликларни мухофаза килиш, Иккинчи жахон уруши катнашчилари, ижтимоий химояга мухтож ахолига ёрдам бериш, улар билан давра сухбатлари уюштириш, газета, журналлар укиб бериш ва х. к. билан) боглаб олиб бориш зарурлиги таъкидланади.
Методист А.А.Вагин тарих таълимида синфдан ташкари килинадиган иш методлари сохасида кейинги йилларда орттирилган илгор тажрибаларни умумлаштириб, уларни уч гурухга булади.
1. Огзакп метод. Синфдан ташкари ишларнинг бу гурухига Укитувчининг хикоя килиб бериши, овоз чикариб укиши, юкори синфларда эса, укитувчининг дарсдан кейин буладиган маърузаси киради. Синфдан ташкари ишларда укувчиларнинг фаоллиги ва мустакиллигини ошириш максадида укувчилар хам огзаки сузлаб бериш методидан фойдаланади. Укувчилар тугарак йигилишларида, тарихий кечаларда, куйи синф укувчилари ва ахоли орасида кискача ахборотлар, доклад ва рефератлар билан катнашадилар, мунозараларда, назарий конференцияларда, тарихий материаллар (китоблар, кинофильмлар ва пьесалар) мухокамасида иштирок этадилар.
Ёзма ва босма манбалар билан ишлаш методи.
Синфдан ташкари ишларнинг бу турига кушимча китоб укиш, тарихий-адабиёт — тупламлар, хрестоматиялар, архивлардаги хуж­жатлар ва бошкаларни урганиш, вакдли матбуотни урганувчилар тугараги, кулёзма ва архив хужжатларини урганувчи «ёш архивчилар тугараги» барпо килиш, «Китоб ва унинг тарихи» деган мавзуда кеча ташкил этиш, улканинг утмиши ва хозирги хаётига дойр хар хил китоб ва маколалар, кулёзмаларни урганиш, халк огзаки ижодига дойр материалларни туплаш, тарихий вокеаларнинг шохидлари ва иштирокчиларининг хикояларини ёзиб олиш, улар билан хат ёзишиб туриш, тарихий хужжатларни урганиш каби ишлар киради.
3. Курсатмали материаллар билан ишлаш методи. Иллюстрация ва диапозитивларни курсатиш, фильмларни куриш, экскурсия материапларини урганиш каби дарсда бошланган ишлар синфдан ташкари давом эттирилади. Бундан ташкари экскурсиялар ва экспедициялар давомида тупланган материаллар нусхасини купайтириш, расмга олиш, шу материаллар асосида моделлар ясаш ва намойиш килиш хам шу гурухга дойр ишлар каторига киради. Бу ишлар хам синфдаги ишлар билан боглик олиб борилади. Гап шундаки. укувчилар даре жараёнида эгаллаган куникма ва малр:.аларини синфдан ташкари ишларда янада ривожлантириб, такомиллаштириб борадилар.
Синфдан ташкари ишларнинг мазмуни, форма ва методлари.
Укувчиларнинг ёши, билим ва малакалари, уларнинг индивидуал мойиллигига ва кизикишларига караб, тарих таълимида синфдан ташкари ишларнинг мазмуни, куриниш ва методлари турлича булади. Хозир мактабда синфдан ташкари ишларнинг куйидаги асосий, ташкилий формалари мавжуд.
! .Тарих тугараги (ёки тарихий-улкашунослик тугарак).
2-Тарих (ёки тарихий-улкашунослик) жамияти.

                  1. Синфдан ташкари тарихий ёки тарихий-улкашунослик экскурсиялари, коллектив булиб театр ва кинога бориш.

                  2. Узок жойларга тарихий-улкашунослик экскурсиялари.

                  3. Археология экспедициясида катнашиш.

                  4. Тарихий ёки улкашунослик бурчаклари, музейлари.

                  5. Тарихий, тарихий-улкашунослик, тематик кечалар ёки (тарих жамияти, тугарак иши хакида, узок жойларга уюштирилган археологик ишлар хакида) хисобот кечалари.

                  6. Х"собот ёки тематик кургазмалар.

                  7. Юкори синф укувчилари учун семинарлар, сухбатлар.

                  8. Тарихий (тарихий-улкашунослик) конференциялар, муноза- ра ва мухокамалар.

                  9. Мактаб Укувчиларининг тарихий вокеаларнинг катнашув- чилари ва шохидлари, ёзувчилар ва ижтимоий арбоблар билан учрашувлари.

                    1. Тарихий ёки тарихий-улкашунослик уйинлари.

                    2. Тарихий мавзуларга багишланган деворий газета ва кулёзма журналлар.

                    3. Синфдан ташкари укишлар.

Куриниб турибдики, синфдан ташкари ишларнинг куринишлари турли- туман, мазмуни бой, хатто мактаб тарих курсининг мавзусидан четга чикиши хам мумкин. Шуни айтиш керакки, синфдан ташкари ишларнинг мазмуни канчалик бой ва турли-туман куринишларда олиб борилмасин, улар бир максадга: таълим-тарбия вазифаларини амалга оширишга хизмат килади.
Мактабда ташкил этиладиган тарих тугараги (ёки тарихчилар жамияти) синфдан ташкари килинадиган барча оммавий ишларни уюштириш маркази ва унинг энг ихчам куринишидир.
Синфдан ташкари ишлардан кузатилган масъулиятли вазифаларнинг муваффакиятли бажарилиши укитувчининг Укувчиларни шу марказга жипс жамлашга ва унинг ишларига тугри бошчилик кила билишига богликдир.
Кушимча укиш синфдан ташкари ишларнинг синфдан ташкари мухим формасидир. Бу иш укувчиларга китоб Укишни таргиб килиш, унинг ахамиятини тушунтириш, китобга кизиктиришдан бошланади. Синфдан ташкари укишни ташкил этишда укувчиларнинг ёши, билими хамда малакалари эътиборга олиниши лозим. Укитувчи укувчиларни, аввало дарсликда курсатилган бадиий ва илмий-оммабоп асарлар билан таништиради ва улардан фойдаланиш йулларини гапириб беради, янги чиккан китоблар хакида уларни хабардор килиб туради, китоб укишни уюштиради.
Мактаб тажрибасида 5-6-синф укувчиларини китоб укишга кизиктириш максадида илгор укитувчилар куйидаги усулдан фойдаланадилар: укитувчи укувчиларга укиш керак булган китобларни айтиш билан бирга шу китобларни укувчиларга курсатади ва хатто энг мухим, марокли жойларни укиб беради. Бирок, укишни чузиб юбориш ярамайди, 15—20 минутдан ошириб юбормаслик керак.
Кушимча укишни ташкил этишда укувчиларни китобга кизиктириш билан бирга, мустакил укишни ташкил кила билиш хам зарур. Укувчиларнинг кушимча укиши зарур булган китоблар уз вактида тавсия этилади. Баъзи методик асарларда курсатилганидек, хамма синфлардаги укувчиларнинг чорак ичида ёки укув йилининг ярмида укиши учун китобларнинг катта руйхатини бирданига тавсия килиш тугри булмайди, тажриба х,ам рад килди. Бу масалада хам хар бир синф болаларининг ёши, билим даражаси ва малакаларини назарга олиб иш куриш лозим булади. Масалан, 5-6-синфларда укувчилар мустакил укишлари лозим булган китобга дойр мавзу дарсда Урганиб булингандан кейин кандай китобни укиш кераклиги тавсия килинади; 7-8-синфда мавзуга кириш дарсида, агар укишга тавсия килинадиган китоб хажми катта булса, темани урганишдан 2—3 хафта олдин, 9-синфларда эса, йил бошида, хатгоки эски йилнинг охиридаёк тавсия килиш маъкул, негаки тавсия килинган китоблардан баъзиларини укувчилар ёзги таътил вакгида хам укишлари мумкин.
Укувчиларнинг ёзувчилар билан учрашувлари уларнинг китобхонлик иштиёкини оширишда мухим роль уйнайди. Тарихий мавзуларга багишланган кеча ва конференцияларни утказиш, укилган китобларни мухокама килиш каби тадбирлар хам мухим урин тутади.
Укувчиларнинг синфдан ташкари ишларини, шу жумладан тавсия килинган китоблардан кандай фойдаланганликларини укитувчи доим назорат килиб туради.
Бу билан укитувчи укувчиларда кУшимча адабиёт укишга рагбатии кучайтиради, китобларни тушуниб укишга ургатади, кушимча китоблар укиб олган билимларини дарсда, тарих тугарагида ва экскурсияларда олган билимлари билан богпай билишга ва улардан фойдапана билишга ургатади.
5-6-синфлардаёк укувчилар укиган нарсаларни тушуниш, уларга бахо бера билиш ва улардан хулоса чикариш малакасини бир кадар хосил килади. Укувчиларда мустакил укиш учун тавсия этилган китобларга онгли ва тугри муносабатни тарбиялаш учун уларни укиган китобларни махсус дафтарга кайд килиб ва хар бир китобга узларининг кискача такризларини ёзиб боришга ургатиш керак.
Табиий, 5-6-синфлардаги Укувчиларнинг укиган китобларига берган бахолари юзаки булса-да, кейинчалик айтайлик, 7-8-синф укувчиларнинг бахоси мазмунан бойиб боради. 9-синфда эса, берилган бахолар мазмуни янада чукурлашади.
Тарихий темаларда утказиладиган кечалар синфдан ташкари ишларнинг мухим ташкилий формаси булиб, уларнинг асосий вазифаси хар хил санъат воситалари (бадиий укиш, музика, ашула, инсценировкалар) ёрдамида укувчиларга тарихий фактлар, вокеалар хамда ходисаларнинг мазмуни, мохияти ва ахамиятини уктиришдан иборатдир. Хрзирги вактда тарихий темалардаги кеча ва эрталиклар мактаб тажрибасида кенг кулланилмокда.
Тарихий мавзулардаги кеча ва эрталиклар олдига куйидаги талаблар куйилади:
1. Мактабда утказиладиган кеча ёки эрталиклар укувчиларни ватанпарварлик, мехнатсеварлик, миллий кадриятлар рухида тарбиялашга ёрдам бериши лозим.
Утказиладиган хар бир кеча ва эрталик укувчиларнинг ом­мавий байрамига айлансин, унда иштирок этган хар бир укувчи узининг кобилият ва талантини намойиш килсин.
Кечанинг кунгилли утишига эришиш лозим. Унинг марокди утиши учун характерига караб, турли мавзуларда докладпар тинг­лаш, шеърхонлик килиш, тарихий вокеаларнинг катнашувчилари билан учрашувлар ташкил килиш мумкин. Х,ар бир кеча албатта бадиий кием (ашула, музика, инсценировка, викторина уйинлар, хазил-тоифадаги конкурелар ва шу кабилар) билан якунланади.
Бундай кечалар укувчилар фаоллигини оширади, уларни ташкилий ишларидаги ииггироки ижтимоий фойдали мехнатга ургатади, жамоа олдидаги жавобгарлик хлесини оширади.
Мактаб ва Урта махсус таълим тажрибаси улка тарихини урганишда тарихий кечаларнинг ахамияти борган сари ортиб бораётганини курсатмокда. Мактабда улкани урганиш билан боглик хамма ишларни тарихий кеча билан якунлаш одат тусига кириб колди, улкани урганишга багишланган кечалар укувчилар орасидагина эмас, балки улка ахолиси орасида хам тарихга кизикиш тугдирмокда. Хозир тарихни чукуррок урганишга интилиш кучайиб бораётган шароитда тарихий кеча ва конференциялар ташкил этишнинг ахамияти янада ортиб боради.
Утказиладиган тематик кечаларнинг мухим турларидан бири китобхонлар конференциясидир. Конференцияда укитувчи рахбарлигида Укилган китоблар мухокама килинади. Имконият булганда мухокамага кУйилган китобнинг муаллифи иштирок килса яна яхши булади.
Шундай килиб, тарихий кеча ва конференциялар синфдан ташкари укув ишларининг мухим формаси булиб, укувчиларнинг дареда олган билимларини тулдириш, уларнинг мустакил ва ижодий ишлаш кобилиятларини устириш, ижтимоий фаолиятга тайёрлашнинг мухим воситаси булиб хизмат килади. Тарих ёки тарихий-улкашунослик тугараги одатда бир хил ёшдаги синф укувчи- ларидан ташкил топади.
Тугарак ишининг мазмуни аъзоларининг ёшига, билим савиялари ва малакаларига караб турлича булади. 5-6-синф укувчилари учун ташкил этилган тарих тугарагининг асосий вазифаси укувчиларда тарихни урганишга пайдо була бошлаган кизикишни ривожлантириш, уларни тарихий материаллар устида мустакил ва ижодий ишлай бошлашга ургатишдан иборатдир.
7-8-синфларда, айникса 9-синфларда ташкил этилган тугарак тематикаси, унинг мазмуни укувчиларнинг усиб бораётган талабларига тула жавоб берадиган булиши керак. Мактаб тажрибасида 9-синфлардаги укувчилар учун ташкил этилган тугаракларда мамлакат иктисодиётига, халк хужалигининг юксалишига дойр масалаларни урганишга катта эътибор берилганини курамиз.
Тарих ёки тарихий-улкашунослик тугарагида укувчиларнинг кизикишларига караб хар хил масалалар - харбий-тарихий, улуг кишилар, тарихий арбоблар ва машхур кахрамонларнинг биографияси, маданият ва санъат тарихи, тарихий-улкашунослик материаллари, кундалик вокеалар ва бошкалар урганилади. Тугарак укувчиларни тарихий тадкикотнинг баъзи томонлари билан хам маълум даражада таништиради. Масалан, ёш археологлар, ёш архившунослар тугарагида укувчилар археология ишларини олиб бориш, архивда ишлаш малакаларини эгаллайдилар. Тугаракда маъруза килишга, ахборот беришга, курсатмали куроллар тайёрлаш ва эскиларини таъмирлашга, таълимнинг техника воситалари билан ишлашга урганадилар. Тарихий- улкашунослик тугаракларининг фаолияти купрок юкори синф Укувчиларининг кичик ёшдаги укувчилар ва ахоли орасида олиб борадиган таргибот ишлари билан богланган булади.
Тугаракда тарихий-биографик мавзуларни урганиш укувчи ёшларни тарбиялашда мухим ахамият касб этади. Агарда 5-7-синф укувчилари учун кишиларнинг жангдаги кахрамонлиги, жонбозлиги кизикарли ва тушунарли булса, юкори синфлардаги укувчиларни олим, тадкикотчи ва давлат арбобларининг ички дунёси, йирик олим булгунга кадар босиб утган йули кизиктиради. Шу сабабдан 8-9-синфларда ва урта махсус таълим тизимида ту- гараклар тематикасининг асосий мазмунини купинча биографик характердаги мавзулар ташкил этади.
Тугаракда харбий утмишни урганиш алохида ахамият касб этади. Масалан, 5-6-синф укувчилари тугарагида кадимги дунё, урта аерлардаги харбий техникани урганиш мумкин. 7-9-синфлардаги укувчиларнинг тугаракларида уруш ва харбий санъат тарихининг назарий масалалари урганилади.
Шундай килиб, синфдан ташкари ишларнинг мухим формаси булган тарих тугараги хам укувчиларнинг тарихни урганишга кизикишини оширади, олган билимларини чукурлаштириш ва кенгайтиришга хамда мустакил ижодий ишлай билиш сохасида малакаларини хосил килишларига ёрдам беради.

V - VI синфларда

VII — IX синфларда

Академик лицей ва касб-хунар коллежларда

1. Таълим жараёнининг хамма элементларини Уз ичига олган даре.

1. Таълим жараёнининг хамма элементларини уз ичига олган даре.

1. Мавзуга кириш дарси.

2. Хикоя формасида баён дарси.

2. Янги материални баён килиш (хикоя, кино,экскурсия)дарси.

2. Янги материални баён килиш дарси.

3 Такрорлаш дарси.

3. Кириш дарси.

3. Тахлил килиш дарси.




4. Якунловчи даре.

4. Мавзуни якунловчи даре.

5. Тахлил килиш даре.

5. Такрорлаш дарси.

6.Куникма ва малакалар хосил килиш даре.

6. Умумлаштирувчи даре.

7. Умумлаштирувчи - такрорлаш дарси.

7. Сураш дарси.




8. Куникма ва малакалар хосил килиш дарси.

9. Билимларни- кулланиш дарси.

10. Таълим жараёнининг хамма элементларини уз ичига олган даре.



Асосий тушунчалар:

Download 2.79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling