Uzbekiston respublikasi oliy va urta maxsus ta`lim vazirligi

Bilvosita usulda koks gazi sovutiladi, bunda undan smola kondensatlanadi va ammiak bilan tuyingan smola ustki suvi xosil bo`ladi. Koks gazi tarkibida kolgai ammiak esa ammiakli skrubberlarda suvga yuttiriladi. X2osil k.ilingan ammiakli suv va smola uski suvidan distillyatsiya kolonnalarida ammiak ajratib olinadi va uni sul`fat kislotasiga yuttiriladi. Bu usulda katta xajmdagi jixozlar va kui mikdordagi energiya talab etiladi.
Belvosita usul buyicha ammiak gazining sul`fat kislotasi eritmasida yutilishi xisobiga ammoniy sul`fat xosil kilish bilan oldindan 68°S gacha sovutilgan va elektrofil`trlarda smoladan tozalangan koks gazini doimiy yuborish ork.ali amalga oshiriladi.
Iktisodiy jix,atdan makbo`l va keng tarkalgan usul bu yarimbevosita usuldir. Bunda koks gazidagi smolani kondensatlash uchun 25-30°S gacha sovutiladi. Kondensat 2 katlamga ajratiladi: kuyi qatlamda smola va yukori kalamda smola ustki suvi bo`lib, unda gaz tarkibidagi bir kiem ammiak erigan bo`ladi. Smola ustki suvini distillyatsiya kolonnasida ox,akli suv bilan ishlanadi va 2osil kilingan ammiak gazi elektrfil`trlarda smoladan tozalangan koks gazi bilan birgalikda sul`fat kislotasiga yuttirish uchun yuboriladi.
Gaz „s..

2.23 — rasm. Ammoiii sul`fat shnlab chikarshiiiig (•atur.ggor.chi usu.sh tgasni!r!!:
1-gul||fat iislotagi uchun bak; 2-koks ga.chi uchun |1|1.chd11|rgich; 3-saturator; 4-ba|rbots<sup>;</sup>r; D-ailaiuqchi :r|r|ggm;1 uchun bak; 0-k1tg:1otg| tutgnch; 7-k|r1k"ga;|;| nnrgich; 8-;rritmg| (shggich; !r-11(t||t1Chrg|(|ruga; 1(r-<-|;gi"i|(rich|| katlam» li i.o`g`itgich; 1 1-|||1|r11,2|111sizla|1T|1ril|tan ;r|ritma uchun rsznriuar; 12-k11sl(>ta.|n ;r|ritma uchun nirgich; 13-o`g`itma uchun [xyagrvua}r; 14,15-markazdai krchma iasoslar.
Koks gazidagi ammiakni yuttirish barbotaj turidagi saturatorlarda (saturatorli usuldar yoki skrubberlarda (saturatorsiz usuldar amalga oshirilishi mumkin. Saturatorli usulda koks gazidagi ammiakning yuttirilishi va ammoniy sul`fatning kristallantirishlishi birgina jixoz — saturator da amalga oshiriladi. Bu texnologik rejimni tanlash imkoniyatini chegaralaydi, ya`ni bir vaktda ikkala jarayon (yuttirish va kristallantirishr uchun bir xil oitimal sharoit: ammiakning maksimal yutnlshii va ammoniy sul`fat kristallarini ajratib olish uchun yirik kristallar xosil bo`lishini ta`minlovchi parametrlarni belgilashni kursatadi.
Kupgina zavodlarda kullanilayotgan saturatorsiz usul buyicha yuqoridagi jarayonlar aloxida-aloxida: ammiakni yuttirish saturatorlarda, ammoniy sul`fatni kristallantirish esa kristalizatorlarda amalga oshiriladi.
2.23 — rasmda ammoniy sul`fat ishlab chikarishning saturatorli usuliga asoslangan tasvir keltirilgan.
2.24 — rasmda ammoniy sul`fat ishlab chikarishning vakuum-buglatgich bilan saturatorsizli usulga asoslangan tasvir keltirilgan.
Gaz

2.24 — rasm. Ammonii sul`fat ishlab chikarishning vakuum-bug`latgich bilan saturatorsiz;»! uguliiiig tagnirr!!:
1-sachragan tomchi issitgich; 2-1 t ammoniy sul`fat olish uchun: 0,73-0,75 t sul`fat kislotasi (100% lir, 0,26-0,27 t ammiak (30-35 ming m³ koks gazi tarkibida bo`ladir, 100-108 Mj elektroenergiya, 8 m<sup>3</sup> suv va 2,7-6 t bug` sarf bo`ladi.
Texnologik tasvirdagi kristallizator va tsentrafuga urniga donadorlagichdan foydalanish orkali 40-45% li eritmadan donadorlangan ammoniy sul`fat olish imkoniyatlari xam mavjud.
2.5.3. Gipsdan ammoniy sul`fat olish
Sul`fat kislota sarflamasdan, tabiiy giis yoki ekstraktsion fosfat kislotasi ishlab chikarish chikindisi - fosfogipsdan ammoniy sul`fat olish xam mumkin. Gipsni ammoniy sul`fatga konvertsiyasi 50-55°S xaroratda 32-33% li ammoniy karbonat eritmasi bilan suyuqlik usuli deb ataladigan kuyidagi reaktsiya yordamida amalga oshirilishi mumkin:

SaS0₄ + (NN₄)₂SOz = (NN₄)₂S0₄ + SaSOz

Bu reaktsiya kal`tsiy karbonatning eruvchanligi kal`tsiy sul`fatning eruvchanligidan kamligi 2isobiga amalga oshadi.

SaSOz chukmasi ajratilgandan sung t (NN₄)₂S0₄ xisobiga -760 kg 40% li ammoniy sul`fat eritmasini buglatish va kristallantirish orkali kattik. maxsulotga aylantiriladi.
1 tonna ammoniy sul`fat olish uchun: 1,13 t gips, 0,74 ammoniy karbonat. 1,4 t bug, 225 m³ suv, 65 kvt/soat elektroenergiya, 71,5 kg shartli yokilgi sarf bo`ladi.
Gipsdan ammoniy sul`fat olishni ammoniy karbonat urniga ammiak va karbonat angidrid gazlaridan foydalanish orkali xam amalga oshirilishi mumkin (gazli usulr:
Sa + 2NNz+S02 + N20 = (NN₄) + SaSOz
Lekin bu usulda xosil bo`ladigan SaSO;; kristallari mayda, ignasimon bo`lib, uni fil`trlashda kiyinchiliklar kelib chikadi. Shuning uchun konversiya jarayonini uzok. vakt utkazish talab etiladi. Bundan tashk.ari reaktsiya issikligini yukrtish maksadida reaktor ichiga sovutgich urnatish va yutilmagan gazni sul`fat kislotasi eritmasidan utkazish talab kilinadi.
2.5.4. Kaprolaktam chiqindisidan ammoniy sul`fat olish
Poliamid — kapron tayyorlash uchun ishlab chikariladigan kaprolaktam olishdagi tugallanuvchi boskich benzol va fenoldan olinadigan oralik, maxsulot — tsiklogeksanon
SN2-SNch- S =0
\ ni gidrooksidaminosul`fat — (2NN₂0N)*N₂0 bilan oksimirlashdan
SN2-SN2-SN-!
iborat. Gidroksiaminosul`fatning ortikcha mikdori ammiak ta`sirida parchalanadi:

(2 NN₂0N)*N₂R0₄ + 2 NNz = 2 NN₂0N + (N₄)2864

xosil bo`lgan tsiklogeksanoksim suvli eritmadan ajratib olinib, kontsentrlangan sul`fat kislota (oleum) da ishlov beriladi. Natijada kairolaktamga izomerlanadi:

SN₂ - SN₂ - S = SN - ON 07/2 - ^sn•2 - ^s0