Uzellarda ishlatiladigan (vallar, podshipniklar, muftalar) detallar

Tasmali uzatmalar tasma orqali bog`langan yetaklovchi va yetaklanuvchi shkivlardan tashkil topgan bo`ladi

Friktsion uzatmalar parallel vallar orasida joylashgan bo`lib, bir birini ma’lum kush bilan siqib turuvchi ikki silindrik katokdan tashkil topgan

uzatma - Turli mashina va mexanizmlarda aylanma harakat bir valdan ikkinchisiga turli xil detallar yordamida uzatiladi

Mexanik uzatma 2 turga

1) ishqalanish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (friktsion, tasmali);

2) ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (tishli, chervyakli va zanjirli).

uzatmalar vallarining joylashuviga qarab - parallelь, kesishgan va ayqash

UZATMA uzatish sonining o`zgarishiga qarab - uzatish soni o`zgarmas, pog’anali o`zgaruvchan va pog’anasiz o`zgaruvchan

yetaklovchi val - Uzatmalarda xarakatni energiya manbaidan qabul qilib oluvchi val

yetaklanuvchi val YETAKLOVCHI - valdan xarakatni qabul qilib ish bajaruvchi qismga uzatuvchi val.

friktsion uzatmalar - yetaklovchi valning xarakati yetaklanuvchi valga ishqalanish kuchi vositasida uzatildi

Friktsion uzatmaning afzalliklari:

1. Tuzilishi oddiy

2. Xarakat bir tekis va shovqinsiz uzatiladi.

3. Ishlash jarayonida uzatish sonini ma`lum chegarada o`zgartirish mumkin.

Friktsion uzatmaning Kamchiliklari:

1. Detallari tez va notekis yeyiladi.

2. Val va tayanchlariga katta kuch tushadi.

3. Uzatishlar soni doimiy emas (ishqalanish kuchi evaziga)

4. Foydali ish koeffitsienti kichik.

5. G’ildiraklarni bir-biriga siqib turuvchi moslama kerak.

Friktsion uzatmalarda uzatish soni - 10 gacha , uzatiladigan quvvatning qiymati esa 300 kVt gacha bo`lishi mumkin.

Tasmali uzatmalar - yetaklovchi va yetaklanuvchi shkivlardan va ularga taranglik bilan kiydirilgan tasmadan tashkil topadi.

Tasmali uzatma quyidagi afzalliklarga ega:

1. Tasmali uzatma xarakatni uzoq masofaga (15 metrgacha)

uzatish imkonini beradi.

2. Uzatma tekis va shovqinsiz ishlaydi.

3. Tasmali uzatma qo`llanilganda detallar o`ta nagruzkada

ishlashdan saqlangan bo`ladi, chunki nagruzkaning qiymati ortib ketganda tasma shkivlar ustida sirpanib nagruzkani uzatmaydi.

4. Uzatma detallari oddiy va arzon.

Tasmali uzatma quyidagi kamchiliklarga ega:

1. Tasmaning shkivlarda sirpanishi natijasida uzatish soni

doimiy bo`lmaydi, ya`ni: u const

2. Tasmaning chidamliligi nisbatan kichik.

3. Tasmaning tarangligidan valga tushadigan kuch katta.

4. Tasma bilan shkivlarning tutash sirtlarini moy tushishidan saqlash kerak, chunki moy uzatmaning ishiga salbiy ta`sir ko`rsatadi.

Tasmali uzatmalar bir necha belgilar bo`yicha tasniflanadi.

1. Tasmaning tarangligini xosil qilish usuliga qarab:

a) oddiy

b) taranglovich moslamali

2. Vallarning o`zaro joylashishiga qarab:

a) ochiq uzatmalar

b) ayqash uzatmalar

v) yarim ayqash uzatmalar

3. Tasmaning turiga qarab:

a) yassi tasmali

b) konussimon tasmali (ponasimon)

v) doiraviy tasmali uzatmalar

Ponasimon tasma quyidagi afzalliklarga ega:

1. Nisbatan ko`proq quvvatni uzatadi, sababi tasma bilan

shkiv ariqchasi tutash sirtida ishqalanish kuchi katta bo`ladi.

2. Tasmadan valga tushadigan kuch kichik bo`ladi, chunki tasma-

ning tarangligini kichikroq olish mumkin.

3. O`qlar orasidagi masofa kichik bo`ladi.

4. Uzatish soni katta bo`ladi.

Ponasimon tasmani kamchiligi -, uning elastiklik xususiyati

yassi tasmaga nisbatan yo`lonligidadir. Bu esa uning hizmat muddatini ki

chik bo`lishiga olib keladi. Ponasimon tasmaning tuzilishini ko`rib

chiqamiz.

Tishli uzatmaning afzalliklari quyidagilardir:

1. 
   Amalda har qanday quvvatni uzatadi .
   
2. 
   F.I.K. katta
   
3. 
   U=const
   
4. 
   Ishda ishonchligi katta
   
5. 
   Hizmat muddati katta
   

Tishli uzatmaning asosiy kamchiligi - tishlarni qirqish murakkab va buning uchun maxsus asboblar qo`llanilishidir. Tishli gildiraklarning tishlari asosan ikki xil usulda qirqiladi : 1. Kopirovka usuli . (diskli yoki barmokli frezalar yordamida) 2. Obkatka usuli . ( instrumental reyka yordamida )
Tishli uzatmalar bir nechta belgilarga qarab klassifikatsiyalanadi .

1. 
   Tishlarni yon profili bo`yicha
   
2. 
   Vallarning o`qlar joylashishi bo`yicha
   
3. 
   Tishlarning gildiraklar ustida joylashishi bo`yicha
   

Ilashishda hosil bo`lgan kuchlar. Tishli uzatmalarni ilashishi jarayonida ilashish chizig`ida har xil kuchlar xosil bo`ladi. Asosiy kuch bu tish sirtiga tik bo`lib ilashish chizig`i bo`yicha yo`nalgan normal Fn kuchdir.

To`g`ri tishli silindirsimon uzatmalarda F_n normal F_n=F_t/cosα kuchni aylanma F_t hamda markazga intiluvchi F_r kuchlarga ajratamiz

Chervyakli uzatmalar - bu kinematik juft bo`lib, chervyak va chervyakli g`ildiraklardan iborat, o`qlari esa o`zaro ayqash holda joylashgan bo`ladi. Ayqash burchakning qiymati har xil bo`lishi mumkin, biroq amalda, u asosan 90. Chervyakli uzatmaning ishlash prinsipi vintli juftni ishlashiga o`xshash bo`ladi

Chervakli uzatmalar Afzalliklari: bir pog`onali uzatmada uzatish sonidan kam uzatmalar uchun u=500 gacha, quvvat uzatadigan uzatmalarda; u=8-80 gacha bo`lib eng katta qiymati 120 gacha bo`lishi mumkin; rovon va shovkinsiz ishlaydi; o`z-o`zidan to`xtaydigan qilib tayyorlash mumkin (bunday uzatmalarda f.i.k 50% dank am).

Chervakli uzatmalar Kamchiliklari: f.i.k. nisbatan kichik (=0.70.92); uzatiladigan quvvatning qiymati chegaralangan -5060 kVt; uzatma to`xtovsiz ishlaganda qizib ketish; rangli materiallarni ishlatilishi.