V bob. Loyiha samaradorligini baholash

Rasm. 5.2. Foiz stavkalarining tasnifi.

Shartnoma shartlari qat´iy foiz stavkasini belgilaydi. Amalda, belgilangan stavkalardan tashqari, "suzuvchi" stavkalar ham qo‘llaniladi. Ikkinchi holda, shartnomada ma´lum bir bazaviy stavka (vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchan pul bozori kursi, masalan, London banklari tomonidan o‘rnatilgan LIBOR stavkasi) va qat´iy belgilangan mukofot - marja ko‘rsatilgan. Shunday qilib, umuman olganda, foizlarni hisoblash stavkasi bazaning o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. Shartnomada vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turadigan marja ham ko‘zda tutilishi mumkin.

Oddiy va murakkab yillik foiz stavkalari uchun hisoblangan multiplikatorlar qiymatlarining stavkalarning bir xil mutlaq qiymatidagi nisbati kredit muddatiga bog‘liq:



Rasm. 5.3. Murakkab (ic) va oddiy (in) foiz stavkalarida oshirish.
1 yildan kam bo‘lgan investitsiyalar uchun hisob-kitoblarni amalga oshirishda oddiy foiz stavkasi, uzoq muddatli investitsiyalar bo‘yicha hisob-kitoblarni amalga oshirishda esa murakkab foiz stavkasi qo‘llaniladi.


5.2. Asosiy stavkali aktivlar rentabelligiga ta´sir qiluvchi omillar
Har qanday turdagi kredit yoki qat´iy daromadli vosita bo‘yicha foiz stavkasi bir qator omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan eng muhimi:
• Hisob birligi to‘lovlar amalga oshiriladigan pul birligidir. Hisob birligi, qoida tariqasida, ma´lum bir mamlakatning valyutasi: dollar, frank, lira, peso va boshqalar. Ba´zan birlik tovar, masalan, oltin, kumush yoki tovar va xizmatlarning standart "savati" hisoblanadi. Foiz stavkasi hisob valyutasiga qarab o‘zgaradi. Ruxsat etilgan daromad vositasi risksiz, faqat ma´lum bir pul birligiga nisbatan ishonchli hisoblanadi. U o‘zgarganda, foiz stavkasi sezilarli darajada o‘zgarishi mumkin. Esda tutish kerak: boshqa valyutada hisob-kitoblarni amalga oshirishda siz bir valyutaning daromadlilik darajasidan foydalana olmaysiz.
• Ruxsat etilgan daromadli vositaning to‘lash sanasi qarzga olingan barcha summani to‘lash kerak bo‘lgan vaqtdir. Qisqa muddatli vositalar bo‘yicha foiz stavkasi uzoq muddatli vositalar bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori, past yoki teng bo‘lishi mumkin. Iqtisodiy rivojlanishning normal holatida qarz olish muddati qanchalik uzoq bo‘lsa, foiz stavkasi shunchalik yuqori bo‘ladi.
• Defolt riski - belgilangan daromadli vosita bo‘yicha foizlar yoki asosiy qarzning biron bir qismi qarz oluvchi tomonidan qaytarilmasligi ehtimoli. Ushbu risk darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, qarz oluvchi o‘z investorlariga qimmatli qog‘ozlarini sotib olishga rozi bo‘lishlari uchun va´da berishi kerak bo‘lgan foiz stavkasi shunchalik yuqori bo‘ladi.
• Foiz stavkalarini tenglashtirishni nazarda tutuvchi yagona narx qonuni. Bitta narx qonunida aytilishicha, agar bitimlar raqobatbardosh bozorda teng qiymatdagi (ekvivalent, tabiatan bir xil) aktivlar bilan amalga oshirilsa, ularning bozor narxlari yaqinlashishga moyil bo‘ladi. Bitta narx qonuni arbitraj deb ataladigan jarayonga asoslanadi - ularning bahosidagi farq asosida kafolatlangan foyda olish uchun ekvivalent aktivlarni sotib olish va darhol sotish.
Moliyaviy bozorlardagi raqobat ekvivalent aktivlarga investitsiyalar bo‘yicha bir xil foiz stavkalarini keltirib chiqaradi. Kapital doimiy harakatda bo‘lib, past daromadli tarmoqlardan tadbirkorlik faoliyatining yuqori daromadli sohalariga oqib boradi. Natijada iqtisodiyotdagi rentabellik ko‘rsatkichlari tenglashtiriladi. Siz bilishingiz kerak: foiz stavkalari teng xavf, teng daromad tamoyiliga muvofiq tenglashtiriladi.
• Inflyatsiya - pulning qadrsizlanishi, bu esa real daromadni kamaytiradi. Umuman olganda, iqtisodiy ko‘rsatkichlarni vaqt bo‘yicha to‘g‘ri taqqoslash tovarlar, xizmatlar va aktivlar narxlarini inflyatsiyaga moslashtirishni talab qiladi. Bunga asoslanib, iqtisodchilar nominal deb ataladigan narxlarni ajratib ko‘rsatishadi, ya´ni. tovarlar va xizmatlarning narx belgilarida ko‘rsatilgan narxlar va pulning xarid qobiliyatini aks ettiruvchi real narxlar.
Haqiqiy va nominal narxlar bir-biridan farq qilganidek, real va nominal foiz stavkalari ham bir-biridan farq qiladi. Obligatsiyalar bo‘yicha nominal foiz stavkasi - qarz oluvchi tomonidan va´da qilingan, siz qarzga bergan pulingiz uchun oladigan miqdor. Haqiqiy daromad darajasi - bu pulning xarid qobiliyatidagi o‘zgarishlarni hisobga olgan holda tuzatilgan kreditor tomonidan ishlab chiqarilgan nominal foiz stavkasi.
Haqiqiy daromad darajasi, nominal foiz stavkasi va inflyatsiya darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aks ettiruvchi umumiy formula quyidagicha: