Va oliy nerv faoliyati

Yosh ortishi bilan harakat uyg‘unligining takomillashishi. Katta 
yarim 
sharlar 
po‗stlog‗ida 
vaqtincha 
aloqalarni 
yuzaga 
kelishi 
va 
mustahkamlanishi mashq qilish natijasida avtomatlashgan harakat malakalarini 
hosil qilishga asoslangan.Harakat malakalari fiziologik nuqtai nazardan shakllanish 
mexanizmi bo‗yicha murakkab shartli harakat reflekslaridir. Bu reflekslarning 
hosil bo‗lishi uchun turli analizatorlardan (harakat, vestibulyar, ko‗rish va 
boshqalar) keladigan ma'lumotlar va qanday qilish zarurligi hamda harakatni 
bajarish xususiyatlari haqida bo‗ladigan xabarlar muhim ahamiyatga ega.Harakat 
malakalari sport bilan shug‗ullanishda yoki biron kasbni egallashda takrorlanishi 
bilan borgan sari puxtalanib, takomillashib boradi. 
Inson harakat faoliyatining bunday takomillashib borishi, uning harakat 
apparati, ishni boshqaruvchi markaziy asab sistemasi faoliyatining rivojlanib 
borishi bilan bog‗liq. Chunki harakatning yuzaga chiqishi, ayniqsa, murakkab va 
nozik harakatlarning bajarilishi mushaklar guruhlari, har xil miqdor asab-mushak 
harakat birliklari va mushak tolalarini ishtirokida amalga oshiriladi. Bu element 
ishining qo‗yilgan maqsadga mos bo‗lishi, ularning bir-biri bilan kelishgan holda 
ish bajarishini ta'minlash uchun asab markazlari juda murakkab vazifalarni 
bajaradi. 
Bolaning barqaror tikka turishi, yurish, yugurish va shunga o‗xshash 
harakat malakalarini hosil qilishida sinov-qidiruv harakatlarining bajarilishi bilan 
vaqtinchalik bog‗lanish hosil bo‗lish mexanizmi muhim rol o‗ynaydi. Gavda 
muvozanatining saqlanishi, uning fazoda o‗zgarishini ta'minlaydigan harakatlar 
mustahkamlanib qoladi, gavda muvozanatini saqlashga halal beradigan harakatlar 
esa tormozlanadi. Harakatning o‗zi yoki natijasi vujudga keltirgan afferent 
impulslarning bo‗linishi shart. Harakat biron sabab bilan avvalgiday foydali natija 
bermasa, ya'ni ahamiyatini yo‗qotsa, shartli qo‗zg‗alish, shartsiz ta‘sirot bilan 
mustahkamlanmasa, u vaqtda vaqtinchalik bog‗lanishlar tormozlanadi. 
Shunday qilib, harakat malakalarining hosil bo‗lishi birinchi va ikkinchi 
turdagi shartli reflekslar yuzaga kelishi bilan amalga oshadi. Odamda harakat 
malakalarining shakllanishida ikkinchi signal sistemasi orqali hosil bo‗ladigan 
yuqori tartibli shartli reflekslar ayniqsa, muhim ahamiyatga ega.Qisqacha 
aytganda, harakat malakasining hosil bo‗lishida markaziy asab sistemasidagi juda 
ko‗p markazlarning ishi harakat apparati va sensor sistemalardan kelayotgan 
impulslar va bosh miya yarim sharlar po‗stlog‗idagi izlarning ishtiroki -bilan 
to‗g‗rilandi va takomillashadi. 
Har xil yoshda yangi harakatlarni o‗zlashtirish turlicha bo‗ladi. Masalan, 9-16 

---

49 
yoshli bolalar harakatlarining yuqori uyg‗unlashishini talab etadigan murakkab 
harakat malakalarini oson egalaydilar. Qizlarda harakat qobiliyatlari, ayniqsa, 12-
13 yoshda sezilarli rivojlanadi. Jismoniy rivojlanishi normal bo‗lmagach, baland
bo‗yli va tez o‗sadigan o‗smirlar odatda harakat malakalarini sekin egallaydilar. 
Ortiqcha vaznli o‗smir-qizlar ham harakatlarni sekin o‗zlashtirishi bilan farqlanadi. 
Sport bilan shug‗ullanish harakat malakalarini muvaffaqiyatli egallashni 
ta'minlaydi. Odatda, yosh sportchilar murakkab harakatlarni tez va qiynalmay 
o‗zlashtiradilar.