Va oliy nerv faoliyati

Gavda skeleti. Gavda skeletiga umurtqa pog‗onasi va ko‗krak qafasi 
kiradi. Umurtqa pog‗onasi o‗q skeletning asosiy qismi hisoblanadi. U 
umurtqalararo elastik tog‗ay disklari va boylamlari bilan o‗zaro birikkan 33-34 ta 
umurtqadan tashkil topgan.U beshta bo‗limdan: 7 ta umurtqadan iborat bo‗yin, 12 
ta umurtqadan iborat ko‗krak bo‗limi, 5 ta umurtqadan iborat bel, 5 ta umurtqadan 
tashkil topgan dumg‗aza bo‗limidan tashkil topadi. So‗nggi 5 ta umurtqa bitta 
suyakni-dumg‗aza suyagini hosil qiladi va 3-4 ta umurtqadan iborat dum bo‗limi 
ham aksariyat bir-biriga qo‗shilib ketgan bo‗ladi. 
Umurtqa pog‗onasi o‗sib rivojlangan sari tog‗ay to‗qimalari suyak 
to‗qimalari bilan almashinadi, bu asta-sekin bo‗ladigan jarayon. Bo‗yin, ko‗krak va 
bel tog‗ay to‗qimalari 20 yoshga kelib, dumg‗azaniki 25 yoshda, dum suyaklariniki 
30 yoshga kelib suyaklanadi.Umurtqa pog‗onasi bola hayotining birinchi yilida, 
shuningdek, 11 yoshdan 14 yoshgacha, ayniqsa, jadal sur'atda o‗sadi. Umurtqa 
pog‗onasining o‗sishi taxminan 20 yoshda tugallanadi. 
Odam tik tura olishi va tik yurishi munosabati bilan umurtqa 
pog‗onasining to‗rtta egriligi bor va u oyoqlarning yirik bo‗g‗imlari bilan amalda 
bir chiziqda joylashadi, ana shuning uchun odam muvozanatni saqlaydi. 
Tug‗ilishda umurtqa pog‗onasining dumg‗aza bo‗limida faqat bitta egrilik qabariq 
tomoni bilan oldinga chiqib turadi (lordoz) va bola kallasini tutgandan keyin paydo 
bo‗ladi. Bu bola hayotining uchinchi oyiga to‗g‗ri keladi. So‗ngra bola o‗tiradigan 
va yuradigan bo‗lganda bel egriligi paydo bo‗ladi. Bu ham qabariq tomoni bilan 
oldinga chiqib turadi. Nihoyat, 3-4 yoshga kelib, qabariqligi orqaga chiqib turgan 
ko‗krak egriligi hosil bo‗ladi (kifoz). 7 yoshgacha egriliklar hali unchalik 

---

43 
mustahkam bo‗lmaydi va yotgan joyida to‗g‗rilanishi mumkin. Bel egriligi faqat 
qariyb 12 yoshga kelib uzil-kesil shakllanadi. 
Aytganlardan ma'lum bo‗lishicha, bolaning umurtqa pog‗onasi uning 
egiluvchanligini ta'minlaydigan ko‗pgina xususiyatlarga ega. Shuning uchun og‗ir 
jismoniy ish bajarish, tana vaziyatini uzoq vaqtgacha o‗zgartirmaslik bolalarda 
umurtqa pog‗onasining skolioz deb ataladigan qiyshayib qolish holatini keltirib 
chiqarish mumkin. 
Ko‗krak qafasi skeletning bir qismi bo‗lib, ko‗krak umurtqalari 
qovurg‗alar va to‗sh suyagining yagona sistemaga birikishidan hosil bo‗lgan. 12 
juft qovurg‗adan faqat yettitasi to‗sh suyagi bilan birikkan. 8,9 va 10-juftlarning 
uchi yettinchi juft tog‗ayining uchi bilan birikkan, 11 va 12 juftlar esa erkin 
tugalanadi. Qovurg‗alar yelkada harakatchan bo‗g‗imlar bilan umurtqalarning 
o‗siqlariga birikkan.Bola o‗sishi va rivojlanishi jarayonida ko‗krak qafasining 
shakli o‗zgaradi. Yangi tug‗ilgan chaqaloqda u asosan pastga qaragan qiya 
kesilgan piramidaga o‗xshaydi. Qovurg‗a deyarli gorizontal joylashadi. 
Uch yoshdan keyin yuqori qismining diametri kattalasha boshlaydi va 7-8 yoshga 
kelib asosi yuqoriga qaragan piramida shaklini egallaydi.
Shuningdek, ko‗krak qafasining jinsga bog‗liq farqi-shakli va 
o‗lchamlari ham ko‗zga tashlanadi. Bu ko‗krak qafasi jadal o‗sadigan balog‗atga 
yetish davrida namoyon bo‗ladi. Uning o‗sishiga talaygina omillar va ayniqsa, 
to‗la qimmatli ovqatlanish, sport, jismoniy mashqlar bilan muntazam 
shug‗ullanish, qulay gigiena sharoiti ta'sir ko‗rsatadi. Ayollarning ko‗krak qafasi 
yumaloq shaklga ega va erkaklarnikidan kaltaroq bo‗ladi. Oldingi devorning 
burchagi birmuncha tumroq. Nafas olishda o‗g‗il bolalar va yigitlarning pastki 
qovurg‗alari ko‗tariladi, qiz bolalarda esa yuqorigi qovurg‗alar ko‗tariladi.