Va texnologiyalar universiteti yer osti konchilik ishlari

YUklash-transport mashinalari (YUTM), ilgari odatda yuklash-etkazish mashinalari (YUEM)deb nomlangan, GOST ga muvofiq qayta nomlangan, yuklash va etkazish mashinalari vazifasini o‘zida mujassam etgan. Ular bunkerli (PT turida) va cho‘michli (PD turida) bo‘ladi.
PT turidagi bunkerli yuklash- transport mashinalari cho‘michli yuklash organiga va ag‘darmali yig‘ma bunkerga ega. Ular mustaqil yuklanadi. Bu mashinalar engil ( 2,5 – 5 t massali) va og‘ir ( 20 t dan ortiq massali) turlarga bo‘linadi.
Engil bunkerli YUTM (4, e-rasm) yuqori manevrga egaligi bilan ajralib turadi va kesimi va balandligi uncha katta bo‘lmagan lahimlardagi ishlar uchun mo‘ljallangan. Ularning yuritmasi pnevmatik, siqiq havo 25, ba’zida 50 m uzunlikdagi egiluvchan shlang bo‘ylab yuboriladi. Engil bunkerli yuklash-transport mashinalari 1 dan 2,5 m³ gacha sig‘imga ega va cho‘mich sig‘imi 0,12 dan 0,5 m³ gacha. Ularning unumdorligi 150 dan 600 t/smenagacha, etkazish uzunligi 50 – 100 m dan yuqori bo‘lmaganda.
Og‘ir bunkerli mashinalar bunkeri sig‘imi 3 dan 10 m³ gacha, cho‘mich sig‘imi 1 dan 2 m³ gacha bo‘ladi. Ular mayda bo‘lakli va mayda abrazivli rudalar bilan ishlashga mo‘ljallangan.
PD turidagi cho‘michli va yuklash-transport mashinalari yirik bo‘lakli abraziv rudalarda ham ishonchli ishlaydi (4, v-rasm). Ular katta sig‘imli ko‘lamli cho‘michga ega (odatdagi tartibda 3 – 5 va hatto 10 m³), yukni mashinaga yuklab, rudani tushirish punktigacha taxminan 150 – 300 m masofagacha etkazadi.
Barcha cho‘michli yuklash-transport mashinalari dizelli, keyingi vaqtda esa elektr yuritmaga ega, ularning harakat tezligi 20 – 40 km/s.
PD turidagi cho‘michli YUTM larning foydalanish unumdorligini formula bo‘yicha aniqlash mumkin Q = 60T_smqk₁k₂k₃/T_s, (9.6),
bunda, T_sm – smena davomiyligi, s; q – YUTM yuk ko‘tarishi, t; k – vaqtda mashinadan foydalanish koeffitsienti (qulay sharoitlarda k₁ = 0,7  0,8); k₂ – yirik bo‘laklarni tanlab ishlamaydigan qazish joyiga eltish tufayli unumdorlik pasayishi koeffitsienti (odatda k₂ = 0,9  0,95); k₃– ta’mirlash yo‘lga qo‘yilmaganligini o‘zlashtirishdagi, ehtiyot qismlar bilan o‘z vaqtida ta’minlanmaganlik, ishlarni tashkil qilish takomillashmaganligi, ishchilar malakasi etarli emasligi va b. lar davridagi unumdorlik pasayishi (k₃ = 0,6  0,9); T_s – davr (sikl) davomiyligi, min.
, (9.7),
bunda, L – etkazish uzunligi, m; _sr – mashinalar harakati o‘rtacha tezligi, km/s; q – mashina yuk ko‘tarishi, t; t_z – bitta muallaq turib qolishni bartaraf etishning o‘rtacha davomiyligi, min (odatda t_z = 15 min); V – cho‘mich eni, m; d_sr – maydalangan rudada bo‘lakning o‘rtacha diametri, m; t_r – mashinani yukdan bo‘shatish vaqti, min.

9.1-rasm. Rudani etkazish uchun o‘ziyurar jihoz: a –cho‘michli YUTM; b, v – bunkerli YUTM; 1 – rama; 2 – dvigatel; 3 – haydovchi joyi; 4 – kuzov (bunker); 5 - cho‘mich.
11-Amaliyot ishiga topshiriqlar.