Va ularning malakasini oshirish instituti “innovasion ta’lim texnologiyalari” kafedrasi Kasb-hunar ta’limi tizimi kadrlarining malakasini oshirish kursi

1-BOB. PROFESSIONAL TA’LIM TIZIMIDA DAVLAT SIYOSATI

1. 
   Professional ta’lim tizimidagi islohatlar.
   

Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 15-iyun kuni aholini kasb-hunarga tayyorlash va monomarkazlar faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari yuzasidan videoselektor yig‘ilishi o‘tkazildi.
Mamlakatimizda sanoat, qishloq xo‘jaligi, xizmat ko‘rsatish, qurilish kabi ko‘plab sohalar rivojlanib, yangi-yangi korxonalar ochilmoqda. Ularni malakali ishchi va mutaxassislar bilan ta’minlash maqsadida oliy va o‘rta maxsus ta’lim yo‘nalishlari o‘zgartirilmoqda. Hududlarda “Ishga marhamat” monomarkazlari tashkil etilib, yoshlarga kasb o‘rgatilmoqda.
Taraqqiyot strategiyasida bu borada navbatdagi qadamlar – har bir fuqaroga kasb-hunarga o‘qish imkoniyatini yaratish, kambag‘allikni 2 baravarga qisqartirish maqsadlari belgilangan.
Buning uchun barcha asoslar bor. Masalan, birgina 2022-yilning o‘zida jami 16 milliard dollarlik 9 mingdan ziyod yirik va o‘rta loyihalar amalga oshirilmoqda. Ularga 300 mingga yaqin malakali ishchilar kerak.
Shu bilan birga, bu yil 404 ming yoshlar o‘rta ta’limni, 151 ming nafari professional ta’limni bitirib, mehnat bozoriga kirib keladi. Ularni to‘g‘ri yo‘naltirib, bandligini ta’minlash – dolzarb vazifa.
Lekin, ochig‘ini aytganda, 330 ta kasb-hunar maktabi, 173 ta kollej va 207 ta texnikum kutilgan natijani bermayapti. Ulardagi imkoniyatning atigi 40-50 foizidan foydalanilmoqda, xolos. “Ishga marhamat” monomarkazlari bor-yo‘g‘i 10 foiz ishsizlarni qamrab olgan.
Ko‘p kollej va texnikumlardagi o‘quv dasturlari zamon talabiga mos emas, 1 ming 350 nomdagi kasbiy darslik va adabiyotlar yetishmaydi. Oqibatda ish beruvchilar xodimlarni qaytadan o‘qitishga majbur bo‘lmoqda.
Shu bois yig‘ilishda kasb-hunar ta’limini zamon talablariga moslashtirish bo‘yicha yangi tizim joriy qilinishi belgilandi.
Ya’ni, 45 ta kollej Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi tizimiga o‘tkazilib, ularning o‘rnida monomarkazlar tashkil etiladi. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi kasb-hunar maktablari va texnikumlarni boshqarish va metodik ta’minlashga mas’ul bo‘ladi.
Har bir viloyat, tuman va shaharda Kasb-hunar ta’limi kengashlari tashkil etiladi va ularga hokimlar rahbarlik qiladi. Kengash tarkibiga davlat idoralari, bank, rektorlar, Savdo-sanoat palatasi hamda tuman iqtisodiyotidan kelib chiqib, sanoat, qishloq xo‘jaligi, qurilish va servis korxonalari rahbarlari kiradi. Ular mutaxassislariga bo‘lgan ehtiyoj asosida, monomarkaz va kollejlarda o‘qitiladigan kasblarni belgilaydi, yoshlarni ishlab chiqarish korxonalariga biriktirib, amaliyot o‘tashini tashkil etadi.
Yig‘ilishda sohadagi ijobiy tajribalar ham ko‘rsatib o‘tildi. Masalan, 57 ta professional ta’lim muassasasida, Germaniya tajribasi asosida, ish joyida o‘qitishning dual ta’lim shakli yo‘lga qo‘yilgan. Maktabgacha ta’lim tizimida bu o‘z natijasini bermoqda: pedagogika kolleji o‘quvchilari 2 kun nazariy bilimlar olib, qolgan kunlari bog‘chalarda ishlab, oylik olmoqda.
Yoki yana bir misol: Sirdaryo viloyati Shirin shahridagi energetika kollejida Saudiya Arabistonining “ACWA Power” kompaniyasi buyurtmasi asosida yoshlarni muqobil energiya stansiyasi texniki, operatori va dispetcheri kabi kasblarga tayyorlash boshlangan. Buning uchun kompaniya 2 million 800 ming dollarga kollejda zamonaviy ustaxona, laboratoriya va yotoqxona barpo qilgan.
Davlatimiz rahbari bunday ishlarni boshqa tarmoqlarda ham yo‘lga qo‘yish, kasbiy ta’lim muassasalarini yirik sanoat korxonalari va klasterlarga biriktirish bo‘yicha tavsiyalar berdi.
Tahlillarga ko‘ra, bugungi kunda oliy ta’lim tizimida o‘qitilayotgan ayrim mutaxassisliklarni texnikumlarga o‘tkazish mumkin. Bu yoshlarning ham vaqtini, ham naqdini tejaydi.
– Texnikumlarga bo‘lgan yondashuvlarni o‘zgartirish kerak. Ular “institutga kirishning oson yo‘li” emas, murakkab kasb beradigan, mehnat bozorida raqobat qiladigan tizim bo‘lishi kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.
Kelgusi yil 1-yanvardan boshlab, ilmiy darajasi bor texnikum o‘qituvchilarining ish haqini oliygohlardagiga tenglashtirish, yangi o‘quv yilidan texnikum va kollej o‘quvchilari uchun ham imtiyozli ta’lim kreditini joriy etish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi.
Shuningdek, texnikumlarga qabul bir yilda 2 marta tashkil etish boshlanadi. Bu orqali kasbiy ta’lim bilan qamrab olish 35 foizga oshadi.
Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligiga yangi tashkil etiladigan monomarkazlarda zamonaviy kasblar va xorijiy tillarni o‘qitish, Turkiya, Janubiy Koreya, Germaniya, Hindiston va Yaponiyadan mutaxassislar jalb qilish bo‘yicha topshiriq berildi.
Yig‘ilishda kasbiy ta’lim muassasalarida ishlayotgan o‘qituvchi va ustalarni rag‘batlantirish masalasiga ham e’tibor qaratildi.
Kelgusi yil 1-yanvardan ularning oyligi maktab o‘qituvchilarining maoshiga tenglashtirilishi aytildi. O‘qituvchilar malaka toifasi uchun to‘lanadigan ustama o‘rtasidagi farq 2 barobarga oshiriladi. Erishgan natijasiga qarab, fidoyi va tashabbuskor murabbiylarning oyligiga 50 foizgacha ustama to‘lash joriy etiladi. Kelgusi yilda buning uchun budjetdan qo‘shimcha 150 milliard so‘m ajratiladi.
Shu bilan birga, professional ta’lim muassasalari pedagoglari malakasini oshirishning yangi tizimi yaratiladi. Universitetlar huzuridagi malaka oshirish fakultetlari o‘rniga har bir viloyatda Professional tayyorgarlik markazlari tashkil etiladi. Bu markazlar ish beruvchilarning ehtiyojini o‘rganib, xorijiy tajriba asosida pedagoglar malakasini oshiradi.
Aholini kasb-hunarga o‘qitishda xususiy sektor ulushini ko‘paytirish uchun ham bir qator imtiyozlar belgilandi. Unga ko‘ra, endi litsenziya olish uchun talablar yengillashtirilib, zarur mablag‘ning minimal miqdori 2 baravarga kamaytiriladi. Bo‘sh binolar uzoq muddatga ijaraga beriladi. Xorijdan keltiriladigan qo‘llanma va uskunalar bojxona to‘lovlaridan ozod qilinadi. Xalqaro malaka sertifikatini olgan har bir bitiruvchi uchun 1 million so‘mdan to‘lanadi. Ehtiyojmand yoshlar to‘lov-kontrakti mablag‘ining 30 foizi qoplab beriladi.
Yig‘ilishda muhokama qilingan masalalar yuzasidan vazirlar, hokimlar, kasb-hunar maktabi va monomarkazlar rahbarlari so‘zga chiqib, o‘z takliflarini bildirdi.

1.2.MALAKA TAVSIFLARI MAZMUNI VA QO‘LLASH TARTIBI

O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari xodimlari asosiy lavozimlarining malaka tavsiflari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
pedagog xodimning lavozimi bo‘yicha majburiyatlari ro‘yxatini;
tegishli lavozimni egallab turgan (egallashga nomzod) xodimning bilim ko‘nikmalariga qo‘yiladigan talablarni;
tegishli lavozimni egallash uchun zarur bo‘lgan ish staji va ta’lim darajasiga qo‘yiladigan talablarni.
O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari xodimlari asosiy lavozimlarining malaka tavsiflarida ko‘rsatilgan har bir lavozim bo‘yicha ish mazmuni, hajmi va bajarish tartibi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasasi tomonidan Davlat ta’lim standartlariga, ish ko‘rsatmalariga va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga mos ravishda belgilanadi.
3. U yoki bu lavozim (lavozimlar guruhi) yoki malaka toifasi uchun bir qancha tarif stavkalari belgilangan bo‘lsa, nisbatan yuqori bazaviy tarif stavkasiga ega bo‘lgan xodim nisbatan kichikroq lavozim yoki malaka toifasidagi xodimlar uchun nazarda tutilgan bilimlar, tajribalar va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak.
4. Xodimga lavozim (malaka toifasi) belgilash, berish o‘rta-maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari o‘qituvchilari va ishlab chiqarish ta’limi ustalarini attestatsiyadan o‘tkazish va ularga malaka toifalarini berish tartibi asosida amalga oshiriladi.
5. O‘rta-maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari xodimlarini lavozim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari xodimlari asosiy lavozimlarining malaka toifasining hisobi, shuningdek ish to‘g‘risidagi barcha hujjatlardagi yozuvlar ushbu malaka tavsiflaridagi lavozimlar va malaka toifalari nomlari bilan qat’iy mos bo‘lishi kerak.
Muhtaram Prezidentimin Shavkat Miromonovich Mirziyoyey farmonlariga ko’ra quyidagilar nazarda tutilgan:
Ushbu Farmonda quyidagilar nazarda tutilgan: 
2018/2019 o‘quv yilidan boshlab majburiy umumiy o‘rta ta’lim uzluksiz 11 yillik ta’lim negizida amalga oshiriladi; 
2019/2020 o‘quv yilidan boshlab kasb-hunar kollejlariga o‘qishga qabul qilish umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 11-sinf bitiruvchilari hisobidan, ixtiyoriylik asosida, tegishli mutaxassislikka (kasbga) ega bo‘lish uchun 6 oydan 2 yilgacha bo‘lgan ta’lim muddatlarida amalga oshiriladi. 
Farmonda kasb-hunar ta’limi sohasida kadrlar tayyorlash tizimining quyidagi eng muhim vazifalari ham belgilangan: 
talab etilgan kasblar bo‘yicha iqtisodiyotning rivojlanish istiqbollari va ustuvor vazifalarini, zamonaviy texnika va texnologik tendensiyalarni hisobga olgan hamda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini tatbiq qilgan holda ishlash bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lgan o‘rta bo‘g‘inning malakali mutaxassislarini tayyorlash; 
iqtisodiyot sohalari va tarmoqlari uchun zarur mutaxassislar tayyorlash, kadrlarga bo‘lgan real ehtiyojni, ish beruvchi korxonalarning takliflarini hisobga olgan holda iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarida talab qilingan mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan oshirish bo‘yicha kasb-hunar kollejlari faoliyatini muvofiqlashtirish; 
yoshlarni har tomonlama barkamol shaxs qilib, vatanparvarlik va milliy mustaqillik g‘oyalariga sodiqlik ruhida tarbiyalashga, shuningdek, o‘quvchilarda boy ilmiy, madaniy va ma’naviy merosimizga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy va axloqiy sifatlarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan pedagogik jarayonni yangi pedagogik shakl va usullar asosida tashkil etish; 
yetakchi mahalliy va xorijiy ta’lim muassasalari bilan har tomonlama hamkorlikni rivojlantirish, innovatsion o‘quv loyihalarini birgalikda amalga oshirish uchun yuqori malakali xorijiy mutaxassislarni jalb etish; 
kasb-hunar ta’limi milliy standartlari talablarini xalqaro ta’lim standartlari tasniflagichiga, xalqaro malaka talablariga muvofiqlashtirish, milliy malaka talablarining rivojlangan mamlakatlar malaka talablariga muvofiqligini bosqichma-bosqich ta’minlash va e’tirof etilishiga qaratilgan ishlarni tashkil etish; 
nodavlat ta’lim sektorini uzluksiz davlat ta’lim tizimi bilan samarali integratsiyalash, tabaqalashtirilgan ta’lim jarayonini tashkil etish bo‘yicha orttirilgan amaliy tajribani tizimlashtirish va kelgusida amaliyotga joriy etish;
mamlakat iqtisodiyotini yanada isloh qilish, uni barqaror o‘stirish hamda modernizatsiyalash jarayonlarida faol va samarali ishtirok etishga qodir bo‘lgan kadrlarni tayyorlash maqsadida o‘quv jarayoniga innovatsion g‘oyalar, texnologiyalar va ishlanmalarni faol qo‘llab kasb-hunar ta’limi va ishlab chiqarishning o‘zaro yaqin hamkorligini ta’minlash; 
kasb-hunar kollejlarining zamonaviy moddiy-texnika bazasini shakllantirish va yanada mustahkamlash, undan oqilona foydalanish bo‘yicha yuqori samarali o‘quv-laboratoriya uskunalari, komputer texnikasi va boshqa axborot-kommunikatsiya uskunalari bilan jihozlashni o‘z ichiga oladigan tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirish. 
Farmon bilan kasb-hunar ta’limi tizimini yanada takomillashtirishni muvofiqlashtiruvchi Respublika komissiyasi hamda tegishli hududiy ishchi guruhlar tashkil etildi. Quyidagilar ularning vazifalari hisoblanadi:
ta’lim olinadigan mutaxassisliklar bo‘yicha kadrlarga mehnat bozoridagi ehtiyojni, ularning mintaqani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturiga muvofiqligini, keyinchalik bitiruvchilarni biriktirish uchun potensial tarmoq ish beruvchilarini aniqlash yuzasidan kasb-hunar kollejlari faoliyatini o‘rganish; 
mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarining maqsadli parametrlariga va mehnat bozori prognoziga muvofiq kadrlarga bo‘lgan mavjud real ehtiyojlarni hisobga olgan holda kasb-hunar kollejlarini tegishli vazirliklar, idoralar, xo‘jalik birlashmalari, tijorat banklari va yirik korxonalarning tarmoq bo‘ysunishiga berish, shuningdek, xo‘jalik yurituvchi subyektlar, shu jumladan, kichik va xususiy biznes korxonalari uchun mehnat bozorida talab etiladigan ishchi kasblariga o‘qitish uchun ko‘p tarmoqli kollejlar tarmoqlarini tashkil etish, ayrim mutaxassisliklar (kasblar) bo‘yicha talab yo‘qligi munosabati bilan kasb-hunar kollejlarini optimallashtirish yoxud ularda umumta’lim maktablari va o‘quv-ishlab chiqarish majmualarini hamda bolalar maktabgacha ta’lim muassasalarini joylashtirish bo‘yicha Hukumat qarori loyihasini ishlab chiqish. 
Ushbu Farmonning qabul qilinishi mavjud kasb-hunar kollejlarining moddiy-texnika bazasidan oqilona va maqsadli foydalanishni ta’minlash, malakali va mehnat bozori talablariga javob beradigan kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, aholi bandligini ta’minlash va umuman kasb-hunar ta’limi tizimini yanada rivojlantirish imkonini beradi. 

2-BOB. BO‘LIM BOSHLIG’INING LAVOZIM VAZIFALARI VA TA’LIM MUASSASIDA AMALGA OSHIRILAYOTGAN ISHLAR
2.1.TEXNIKUMLARDA HAR BIR BO’LIM BOSHLIG’I LAVOZIM- VAZIFALARI TAQSIMOTI