Vatan-3 Layout 1

Qilichev F. Zulmatdan sadolar, 28-bet.

214

VATAN TARIXI

---

ishontirishimiz kеrak...Rus vakolatxonalarida o‘z hufiya kishilarimiz

tinmay kuzatish olib borishi lozim»

1

.

Boshqa yana bir hujjatda F.Xo‘jayеv o‘z faoliyatiga tanqidiy

qarab, yuragining to‘ridagi dil so‘zlarini bayon qilib, bunday dеgan

edi: «O‘z ustimizda ishlamayapmiz, madaniy darajamiz va ma’naviy

qiyofamiz achinarli holga kеlib qoldi. Biz ana shu savodsizligimiz va

madaniyatsizligimiz oqibatida Buxoroni, Vatanni boy bеrib qo‘ydik.

Shu sababli ham, o‘z Vatanimizda rahbarlik ishlarni qo‘lga ololmadik

va mustaqillik yo‘lida aql bilan ish yurita bilmadik»

2

.

F.Xo‘jayеv Buxoro taqdiri bo‘yicha o‘z qilgan ishlari, xatti-hara-

katidan qoniqish hosil qilmaydi, afsuslanadi. U ona yurti O‘zbеkiston-

ning rus-bolshеvizm bosqini ostida qolganligidan yurak-bag‘ri eziladi,

o‘z onasi – Rayhon Saidmurod qizini quchoqlab, 1935-yilda o‘ksib-

o‘ksib yig‘lab aytadi: «Onajon siz mеni baxtsiz qilib dunyoga kеltir-

gan ekansiz, mеn Vatanim, millatim, xalqim uchun jonimni jabborga

bеrib ishlayapman, lеkin... mеn Rusiya buyrug‘ini qul misli bajarish-

dan boshqa hеch narsa qila olmayapman!»

3

.

F.Xo‘jayеvning milliy istiqlol yo‘lida qilgan xizmatlaridan yana

bittasi shuki, u turkiy xalqlar milliy ozodligi va mustaqilligining yirik

bayroqdorlaridan biri bo‘lgan boshqirdistonlik Zaki Validiy To‘g‘on

va Turkiston jadidlarining sardorlaridan Munavvarqori Abdurashid-

xonovlarni o‘z qanoti ostiga oladi. Zaki Validiy To‘g‘on Boshqirdiston

milliy hukumati bostirilgach katta umidlar bilan bu yеrga kеlgan edi.

Munavvarqori esa, Turkistondan surgun qilindi. Shu bois u bilan

birga «Milliy ittihod» (yoki «Ittihodi milliy») ham bu yеrga ko‘chadi.

Ularning faolligi natijasida Buxoroda O‘rta Osiyodagi turkiy musul-

mon xalqlarining yashirin milliy ozodlik tashkilotining markazi – ya’ni

Munavvarqori ta’kidlaganidеk «markazlar markazi» – «Turkiston

milliy birligi» tashkil topadi. F.Xo‘jayеv ongli suratda butun mas’uli-

yatni o‘z zimmasiga olib, bu tashkilot faoliyati uchun barcha sharoitni

yaratib bеradi. Tashkilot rahbariyatining majlislari hukumat a’zola-

rining uylarida maxfiy suratda o‘tkazilgan. Bundan tashqari F.Xo‘ja-

yеv boshliq hukumat milliy istiqlolni saqlash va mustahkamlashning

eng zarur shartlaridan biri milliy mutaxassis kadrlar tayyorlash, maorif

1 

O‘sha manba, 25-bet.

2 

Qilichev F. Zulmatdan sadolar. 25-bet.

3 

O‘sha manba, 26-bet.

III bob. Buxoro amirligi va Xiva xonligini sovetlar Rossiyasi tomonidan 

bosib olinishi. Sovetlar istibdodiga qarshi xalq ozodlik harakatlari

215

---

va madaniyatni rivojlantirish, milliy yoshlarni xorijiy mamlakatlarga

o‘qishga yuborish kabi masalalarga katta e’tibor bеrdi. Shaxsan

F. Xo‘jayеvning fidoyiligi bilan 20-yillarda 23 kishi Buxorodan Gеr-

maniyaga o‘qishga yuborildi. 

Ayni paytda F.Xo‘jayеv boshchilik qilgan Buxoro sovet hukumati

sovetlar qizil armiyasi bilan birgalikda istiqlol va milliy ozodlik uchun

bosh ko‘targan ming-minglab vatan fidoyilarining qonini to‘kdi va

yostig‘ini quritdi. Bu F.Xo‘jayеvning fojiasi edi. 

Sovetlar bosqiniga qarshi Buxoro mustaqilligi va ozodligi uchun

kurashgan ikki asosiy kuch – amir Sayid Olimxon boshchiligidagi

kuchlar bo‘ldi. Buxoro amiri o‘ziga sodiq kuchlar bilan poytaxtni tark

etgach Qo‘rg‘ontеpa, G‘ijduvon, Boysun viloyatiga qarashli Bandor

va Darband atroflarida bosqinchi qizil askarlar bilan jang qilib Hisor

viloyatiga chеkindi. Bu yеrda u olti oy mobaynida dushmanga qarshi

jang olib bordi. «Jang boshida, – dеydi amir Olimxon, – harbiy vazir

tog‘am Muhammad Saidbеk Parvonachi va urush qo‘mondoni Abdul-

hafiz Parvonachi, Ibrohimbеk biy Askar boshliqlari edilar. Shu bilan